Mileva Marić Ajnštajn – 145 godina od rođenja naučnice

Bila je najstarije dete roditelja Miloša Marića i majke Marije. Imala je mlađu sestru Zorku i brata Miloša.

Na rođenju joj je iščašen kuk, međutim taj hendikep manifestvao se u kasnijim godinama kada je počela da hramlje.

Bila je poslušno dete i kasnije veoma posvećena i talentovana učenica, pogotovo u predmetima poput matematike i fizike.

Osnovnu školu završila je u Rumi, 1886. godine upisuje žensku gimnaziju u Novom Sadu, ali kako u tadašnjoj Austrougarskoj devojkama nije bilo dozvoljeno više obrazovanje, prelazi u Kraljevsku malu realnu gimnaziju u Sremskoj Mitrovici.

Školovaće se i u Šapcu, Zagrebu, da bi 1894. obrazovanje nastavila u Cirihu jer je to bio jedan od retkih evropskih gradova koji je na fakultete primao i žene. Dve godine kasnije upisala je studije medicine, ali se prebacila na Državnu politehničku školu na studije matematike i fizike.

Mileva je bila tek peta žena koja je primljena u ovu školu.

Tada upoznaje sedamnaestogodišnjeg Alberta Ajnštajna koji joj je bio kolega. Nakon prve dve godine uspešnih studija, Mileva se ispisuje i odlazi u Hajdelberg gde je kod nobelovca Filipa Lenarda slušala predavanja iz teorijske fizike gde proučava fotoelektrični efekat za koji će Albert kasnije dobiti Nobelovu nagradu.

Takođe, na istim predavanjima upoznala se sa četvorodimenzionalnom geometrijom koja predstavlja matematičku bazu teorije relativiteta koja će proslaviti Alberta.

Postoje i navodi da su pisma koja su Mileva i Albert razmenjivali, a koja su pored nežnih izjava sadržala i matematičke proračune, cenzurisana kako bi se umanjio Milevin značaj.

Ipak, postoje i oni koji smatraju da nema dovoljno dokaza da je Mileva pomagala Albertu, tako da ovo pitanje nije u potpunosti razjašnjeno ni danas.

Tokom boravka u Hajdelbergu sve vreme se dopisivala sa Albertom i na studije u Cirih vraća se 1899. godine. Veza sa Albertom postaje ozbiljnija, ali njeni rezultati na studijama postaju nešto slabiji.

Iako nije položila završne ispite sledeće godine, ostaje u Cirihu kao labaratorijski asistent.

Sa Albertom planira venčanje, ali oboje znaju da on mora imati dobro zaposlenje kako bi izdržavao porodicu. Sve rade kako bi on to postigao.

Ponovo ne uspeva da položi ispite, a povlači i sviju doktorsku disertaciju kod profesora Hajnrika Vebera. Razlog može biti i to što on nije želeo da Alberta primi za svog asistenta, a ona nije želela da se zamera ni profesoru ni Albertu.

Nakon odmora sa Albertom na jezeru Komo 1901. godine saznaje da je trudna. Ona se na kratko vraća u Novi Sad da poseti roditelje, ali je tamo i rodila ćerku Lisrel. Prema nekim navodima devojčica je umrla godinu dana nakon rođenja, prema drugim zbog bolesti je data na usvajanje u Srbiji.

Sa Albertom se seli u Bern gde su se venčali u januaru 1903. godine. Godinu dana kasnije rođen je njihov sin Hans Albert. U međuvremenu je Albert počeo da se dopisuje sa rođakom Elzom u koju je bio zaljubljen kao dečak. To dovodi do pogoršanja odnosa sa Milevom.

Odlaze na odmor kako bi stabilizovali svoj brak, a 1910. godine Mileva je rodila i drugog sina Eduarda.

Albert 1914. godine dobja poziv da postane redovni profesor na Univerzitetu u Berlinu. Mileva je prvo odbila da prati Alberta, jer je Elza živela u Berlnu. Ipak su se preselili, a Albert je od Mileve zahtevao poseban način ponašanja poput toga da sme da mu odgovori samo kada joj se obrati.

Pred izbijanje Prvog svetskog rata Mileva se sa decom vratila u Cirih. Albert je od nje 1916. godine zatražio razvod braka. Mileva se zbog toga razbolela pa je brigu o deci na kratko preuzela sestra Zorka.

Dve godine kasnije Mileva je pristala na razvod braka, ali se sa Albertom dogovorila da deo novca od Nobelove nagrade za koju se šuškalo da će je dobiti, ustupi njoj što je Albert i učinio po dobijanju nagrade 1922. godine. Iste godine umro je Milevin otac, a sestra Zorka nakon dva moždana udara proglašena je nesposobnom.

Mileva je to iskoristila da se stambeno obezbedi, ali je veliki deo novca otišao na lečenje mlađeg sina Eduarda koji je 1930. godine oboleo od šizofrenije.

Usled širenja nacizma, Albert i Elza izbegli su u SAD. Majka joj je umrla 1935, sestra tri godine kasnije. Iste godine njen stariji sin Hans Albert sa svojom porodicom emigrirao je u SAD, dok Mileva ostaje u Cirihu sa Eduardom.

Njegovo stanje bivalo je sve gore, a Milevi je pozlilo nakon jednog njegovog nasilnog napada. Ona je preminula 4. avgusta 1948. godine, a sahranjena je na groblju Nordhajm u Cirihu.

U blizini njene kuće u Cirihu postavljen je spomenik 2005. godine. Njena bista nalazi se ispred srednje škole koju je pohađala u Sremskoj Mitrovici kao i u univerzitetskom kampusu u Novom Sadu.

Srednja tehnička škola u Titelu nosi njeno ime, a Univerzitet u Novom Sadu od 1994. godine dodeljuje nagradu „Mileva Marić“ najboljim studentima matematike.