Muškarac i žena jednaki pred Bogom

U protestantskim crkvama žene danas čine trećinu klira, a najnaprednijom se smatra Anglikanska crkva, koja je početkom devedesetih otvorila mogućnost ženama da budu sveštenice. Rimokatolička crkva jednako ne priznaje ženama to pravo, dok se kod pravoslavaca to gotovo i ne postavlja kao problem.

Iako je u Srbiji dosta žena sa teološkim obrazovanjem, one su isključene iz glavnog segmenta u hijerarhiji crkvenog života. Za žene je tako rezervisan humanitarni i prosvetni rad, kao i pomoćni i tehnički poslovi u okviru crkve. One su monahinje, veroučiteljice, umetnice, dirigentkinje i pevačice u crkvenom horu, prodavačice i čistačice. Prema jednoj analizi časopisa Pravoslavlje, žene uglavnom prevode tekstove i rade intervjue, dok autorske tekstove potpisuju isključivo muškarci. Za žene, dakle, nije predviđen prostor na kome mogu da izraze svoje mišljenje, već im je dodeljena uloga da prenose ono što govore muškarci.

Šta sve to znači za katoličke ili pravoslavne teološkinje koje bi želele da postanu sveštenice, iako su u startu sputane da o takvom pozivu uopšte razmišljaju? Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, kako kažu za Danas u ovoj instituciji, nema nadležnosti da utiče na autonomne propise crkava i verskih zajednica. Prema Ustavu i Zakonu o crkvama i verskim zajednicama, „crkve i verske zajednice su odvojene od države, te su slobodne da samostalno uređuju svoju unutrašnju organizaciju“, ističu u Povereniku. To znači da žene moraju same unutar svojih verskih zajednica da se izbore za bolji položaj.

Sa stanovišta feminističke teologije, u osnovi ženske podređenosti leži patrijarhalni okvir interpretacija biblijskih tekstova. U izvornim tekstovima monoteističkih religija muškarac i žena su izjednačeni – „Stvori Bog čoveka, muško i žensko stvori ih“. Među Isusovim učenicima bilo je i učenica, s kojima je on ravnopravno razgovarao. Činjenica je, međutim, da su svete knjige pisali i tumačili muškarci, a potom su probrane i kanonizovali. Tako su oni bili glavni kreatori društveno prihvatljivih obrazaca ponašanja. Patrijarhalni vrednosni sistem nastojali su da učvrste i isticanjem negativnih osobina žene – ona je bludnica, grešnica, lakomislena. Na ovome se posebno zadržava feministička teologija, koja je pokazala da se upravo naglašavanjem mizoginih stavova i prikrivanjem doprinosa žena utvrdila stereotipna percepcija ženskog pola kao drugog, podređenog i manje vrednog.

Feminističke teološkinje su otvorile mogućnost drugačije interpretacije svetih tekstova, uzimajući pritom u obzir vreme njihovog nastanka, kada su žene bile mahom nepismene, ali i činjenicu da ih je pisao čovek te je lako moglo doći do grešaka u pisanju i prevođenju ili do krivog razumevanja onoga što je napisano. Jedan od središnjih pojmova koji se razmatra je greh, koji je prouzrokovala Eva i donela zlo. Posledice takvog tumačenja ove priče su pogubne i ogledaju se u nasilnim društvenim praksama nad ženama, koje su svoje možda najsurovije oblike imale u srednjovekovnom spaljivanju žena kao veštica. U okviru feminističke teologije, mit o Adamu i Evi, koja je nesmotreno ubrala zabranjeno voće te tako podlegla iskušenju, može da se tumači i kao priča o slobodi čovekovog izbora i moralnoj odgovornosti koju zbog tih izbora preuzima.

Feminstkinje se izričito protive zagovaranju crkava da žena mora biti skromna i spremna na žrtvu. „Nalažući ženama kao obavezu, bez obzira na sve loše osobine muža, da bude poslušna i da mu čini ustupke, hrišćanstvo vidi u tome sredstvo za ukorenjivanje mira u bračnim odnosima i ponovno uspostavljanje bračne sreće, to je stav Srpske pravoslavne crkve“, pisao je patrijarh Pavle u tekstu „Da nam budu jasnija neka pitanja naše vere“.

Pišući o seksizmu kao globalnom problemu, Marko Oršolić, teolog, filozof, politikolog, taj pojam shvata važnim koliko i rasizam. NJegov je zaključak da je „judeo-hrišćansko-islamska baština suodgovorna za neravnopravan položaj žena“ tim više što se takav položaj protivi izvornim postavkama tih religija.

Uprkos svim uvredama, žene različitih religija ostaju verne svojoj crkvi i verskoj zajednici, ali ujedinjene u zajedničkom cilju, a to je iznalaženje alternative za društveno delovanje i prakse bez polne diskriminacije. Žene svih religija, hrišćanke, muslimanke, Jevrejke, razvijaju danas mrežu uzajamne pomoći, vodeći se idejom osnaživanja i osposobljavanja žena kao autonomnih bića. U prilog tome govori Ženski crkveni manifest Evangelističke crkve u Nemačkoj, kojim religiozne žene sa Zapada ukazuju na zloupotrebu u tumačenju dogmatskih učenja, „kao što je npr. patrijarhat vekovima prisvajao hrišćanstvo“ i naglašavaju bit religioznosti kao principijelne otvorenosti za nove stavove i otkrovenja „koja nam dolaze od Boga“. „Mi, religiozne žene i feministkinje iz Nemačke, Austrije, Švajcarske i mnogih drugih zemalja, ovim manifestom želimo da naglasimo našu povezanost sa svim onim snagama na svetu koje se bore za nov način mišljenja i delovanja. Naše zajedničko bogatstvo leži u našoj veri u ono što je prividno nemoguće, u našoj snazi kojom želimo kvalitetan život za sve ljude“, navodi se u Manifestu.

Bez žena u vrhu SPC

Iz Patrijaršije još nismo dobili odgovor na pitanje da li postoje propisi koji izričito zabranjuju ženama da budu sveštenice i kakav stav vlada prema tom pitanju. Od poznavaoca prilika u SPC saznajemo da ima dosta žena u Patrijaršiji, ali pre svega u administraciji, dok ih na najvišim pozicijama nema.

„Nikada ženama neće biti dozvoljeno da budu sveštenici“, kaže naš sagovornik, koji smatra da „još uvek nemamo vrhunske teološkinje, ima dobrih, čak su neke i doktorirale u inostranstvu ili ovde, ali se zaista još uvek nije pojavila neka koja je top“.

Tekst je nastao u okviru projekta koji je sufinansiran iz budžeta Republike Srbije – Ministarstva kulture i informisanja. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.