Na muci i vernici Srpske crkve

Sinod SPC još u martu preporučio je vladikama i sveštenicima „da se klone liturgijskog i kanonskog opštenja ne samo sa raskolničkom crkvom u Ukrajini nego i sa arhijerejima i kliricima koji saslužuju i opšte sa njom“, što se, prema naknadnom tumačenju sinodalca i portparola SPC episkopa bačkog Irineja (Bulović), ne odnosi i na Carigrad.

U vrhu SPC nezvanično tumače da bi ova preporuka u slučaju Grčke pravoslavne crkve trebalo da važi za vernike SPC, jer je Crkva saborno telo, koje čine i laici. U praksi to znači da ni vernici SPC ubuduće ne bi trebalo da prisustvuju bogosluženjima u grčkim crkvama.

– Odluka Svetog sinoda Grčke pravoslavne crkve da prizna novu crkvenu strukturu u Ukrajini veliko je iskušenje za celo Pravoslavlje, možda teže i od komunizma. Osim podela mogla bi da otvori nove probleme u pravoslavnoj dijaspori u Zapadnoj Evropi, Americi i Australiji. Zanimljivo je da se Grčka crkva dugo premišljala i da je posle gotovo godinu dana donela ovakvu odluku – kaže za Danas protojerej-stravrofor Radomir Popović, istoričar i profesor Bogoslovskog fakulteta Beogradskog univerziteta.

Protojerej Nikolaj Balašov, zamenik načelnika Odeljenja za spoljne crkvene odnose Moskovske patrijaršije, najavio je da će se stav Ruske pravoslavne crkve o odluci Atine znati posle sednice ruskog Sinoda, koji je zakazan za 17. oktobar.

On je naglasio da je „za razliku od Grčke crkve, čija nadležnost ne pokriva ni celokupnu teritoriju Grčke, RPC multinacionalna i nije ograničena na pastorsku brigu samo za vernike koji žive u Rusiji, a da desetine miliona njenih vernika koji su su građani Ukrajine, nisu tražili nikakvu autokefalnost“. Uoči odluke u Atini, mitropolit volokolamski Ilarion (Alfejev), šef ruske crkvene diplomatije, najavio je da će „RPC prekinuti evharistijsko opštenje sa Grčkom crkvom, ukoliko prizna autokefalnost raskolničkoj organizaciji“.

Grčki Sinod je na poziv Carigradske patrijaršije, posle više odlaganja konačne odluke prošlog vikenda na vanrednom zasedanju priznao „Pravoslavnu crkvu u Ukrajini“, mada na tom području deluje kanonska Ukrajinska pravoslavna crkva pod jurisdikcijom Moskovske patrijaršije.

Iako je sedam grčkih mitropolita, kako prenose atinski mediji, tražilo da se odluka odloži zato što „ukrajinsko pitanje preti da ozbiljno naruši jedinstvo Pravoslavne crkve“, poglavar GPC arhiepiskop atinski i sve Grčke Jeronim ocenio je da je „proglašenje autokefalnosti Crkve Ukrajine korisno za Pravoslavnu crkvu“, jer će „ojačati odnose dveju sestrinskih Crkava – Crkve Rusije i Crkve Ukrajine“.

Grčki crkveni poglavar, koji doskora nije želeo da „sam ponese odgovornost“ za odluku, prošle subote priznao je kanonsko pravo Carigradske patrijaršije da odlučuje o autokefaliji, a sebe proglasio „nadležnim da se dalje bavi pitanjem priznavanja Crkve u Ukrajini“.

Carigradski patrijarh Vartolomej uzvratio je porukom sa Fanara da je odluka grčkog Sinoda „istorijska“, jer će „crkveno pitanje u Ukrajini konačno biti polazna osnova za jačanje jedinstva između pravoslavnih sestrinskih crkava“. Zahvalnost za podršku crkvena Atina dobila je i od poglavara sporne „Pravoslavne crkve u Ukrajini“ mitropolita Epifanija (Dumenka), koji je najavio posetu Grčkoj.

Pojedini grčki crkveni krugovi spekulišu da odluka u o priznanju „Pravoslavne crkve Ukrajine“ nije stav Crkve nego porudžbina Zapada i ukazuju da su joj prethodile posete visokih američkih zvaničnika Grčkoj.

Poslednji je bio državni sekretar SAD Majk Pompeo, inače pravoslavni zet, koji je neformalno obišao i Svetu Goru. Isti izvori ukazuju da je neobično i to što se Sveta Gora još nije zvanično izjasnila o ukrajinskom slučaju, oko kog nije jedinstvena ni sama Carigradska patrijaršija. Iako zbog Ukrajine dobar deo pravoslavnog sveta optužuje 270. poglavara Carigradske patrijaršije da želi da postane „papa na Fanaru“, pojedini crkveni krugovi spekulišu da su glavni „ukrajinski kuvari“ dvojica carigradskih arhijereja – arhiepiskop američki Elpidofor (Lambriniadis) i mitropolit francuski Emanuil (Adamakis).

Kako će ostale pomesne crkve reagovati na odluku Grčke crkve teško je prognozirati – dok neki misle da će otvoriti vrata priznavanjima sporne crkve u Ukrajini, drugi ne očekuju da će na tako nešto usuditi čak i takozvane „grčke crkve“ – Jerusalimska i Antiohijska patrijaršija, Kiparska crkva.., što ne isključuje mogućnost novih previranja, podela i lomova u pravoslavnom svetu.

Carigrad je prošle godine suspendovao svoj dokument kojim je Ukrajinsku pravoslavnu crkvu 1686. stavio pod jurisdikciju Moskovske patrijaršije i izdao tomos novoj ukrajinskoj crkvenoj organizaciji, formiranoj od dve raskolničke ukrajinske crkve. U svemu tome aktivno je učestvovala i ukrajinska vlast.

Moskovska patrijaršija je zbog toga pre tačno godinu dana prekinula odnose sa Carigradom. Veći deo pravoslavnog sveta, uključujući i SPC, podržao je stav Moskve da se problem reši na svepravoslavnom skupu, što je Carigrad odbio.

Spor Carigrada i Moskve oko Ukrajine navodno je bio glavni razlog što je prošle nedelje centralna proslava osam vekova samostalnosti SPC organizovana u „domaćim okvirima“ i što se SPC nije odazvala pozivu patrijarha Vartolomeja da svoj jubilej sa njim proslavi u Nikeji i Carigradu dok je u Atini zasedao grčki Sinod.

Strahovanja u SPC

U vrhu SPC strahuju da bi Carigrad po „ukrajinskom principu“ mogao da rešava i crkvena pitanja u Crnoj Gori i Makedoniji. Sabor SPC je još u novembru 2018. reagovao na „kanosku samovolju“ Carigrada i saopštio da ne priznanje novu crkvu u Ukrajini. Autokefalija i crkvena dijaspora su najspornije teme u pravoslavnom svetu poslednjih 100 godina, ali o njima se nije razgovaralo na kritskom skupu 2016, koji Carigrad smatra svepravoslavnim saborom, iako na njemu nisu učestvovale Ruska, Gruzijska i Bugarska pravoslavna crkva. Upravo je Carigrad ova dva pitanja u zadnji čas skinuo sa dnevnog reda, koji je utvrđen na pripremnim sastancima sa predstavnicima ostalih pravoslavnih crkava.