Nasilje nad ženama je muški problem

To je bilo šezdesetih i sedamdesetih godina, u vreme burnih društveno-političkih promena i delovanja različitih pokreta, antiratnih, ženskih, zelenih… U jeku ovih previranja, koja su najviše zahvatala Sjedinjene Američke Države, desio se i radikalni feminizam – pokret za oslobođenje žena.

– To je bio prostor u kome su feministkinje mogle da privatni teror iznesu u javnu sferu. Prvi put se žene okupljaju same, pričaju o sebi i prepoznaju zajedničke probleme. One su zaslužne što je abortus prestao da bude krivično delo ’73. godine u Americi. One su prve otvorile krizne centre za žene žrtve silovanja, SOS telefone, organizovale ženske marševe. Takođe su organizovale lezbejske marševe, jer se pokazalo da su unutar homoseksualne zajednice muškarci ti koji dominiraju nad lezbejkama – priča za Danas Miloš Urošević, aktivista Žena u crnom, koji je zajedno sa Sanjom Pavlović iz Autonomnog ženskog centra uredio nedavno objavljenu knjigu „Oslobođenje žena: feministički tekstovi (1964-1975)“. Ova čitanka, u izdanju pomenutih organizacija, sadrži 100 tekstova koji su nastajali u periodu radikalnog feminizma, koji je „omražen i prema kome postoje predrasude“.

– Želeli smo da se bavimo samim počecima pokreta za oslobođenje žena i da prevedemo one tekstove koji su pisani razumljivim jezikom, koji nisu nastali u akademskom diskursu, već su rođeni iz neposrednog iskustva žena i iz grupa za podizanje svesti za koje mislimo da su dale krucijalni doprinos radikalnom feminizmu – kaže naš sagovornik. Kako dodaje, ‘oslobođenje’, ‘ženski pokret’, ‘žena’ jesu reči koje su bile ključne u učenju i borbi za zbacivanje okova muške nadmoći, i ova nas čitanka podseća na njihovo značenje i vrednost.

Krug izabranih tekstova, koje potpisuje 55 autorki (među kojima su Kejt Milet, Robin Morgan, Šulamit Fajerston…), završava se 75. godinom, kada prema feministkinji Elen Vilis radikalni feminizam prestaje da postoji kao pokret, iako njegova vizija nastavlja da živi kroz teoriju i aktivizam potonjeg perioda, jer feminizam, kako kaže Urošević, „mora da bude radikalan“. Tekstovi koji su ušli u ovu čitanku među prvima problematizuju određene teme koje su u tom istorijskom trenutku bile važne. Osnovna namera je da se sadržajem čitanke prikaže

odnos pokreta za oslobođenje žena prema drugim društvenim pokretima tog vremena, ali i ukaže na tačke promišljanja unutar samog ženskog pokreta. Ona je istovremeno doprinos „njenoj“ istoriji (HERstory), jer je prema uverenju uredništva ovog štiva istorija ostala prazna i prećutana za jednu polovinu čovečanstva.

U ovom periodu drugog talasa polazi se od pretpostavke da je diskriminacija žena duboko ukorenjena i da je osnova (koren – radix) svih drugih oblika diskriminacije. Kako se tada politička i ekonomska prava već podrazumevaju, radikalne feministkinje postavljaju niz novih zahteva, a naročito pravo na odlučivanje o sopstvenom telu i slobodan izbor seksualnosti. Ova pitanja su, nažalost, i danas aktuelna.

– One slobode koje su žene osvojile tada, nisu zauvek osvojene, već se pokazuje da mi za te slobode moramo stalno da se borimo – ističe Urošević. Ipak, on ukazuje na ogroman pomak u zaštiti žena žrtava silovanja u ratu na nivou međunarodnog humanitarnog prava.

– Feminističke pravnice su mogle da kreiraju pravni okvir u kome se silovanje u ratu kvalifikuje kao ratni zločin i zločin protiv čovečnosti. Veoma je važno što sada postoje takvi instrumenti na međunarodnom nivou – kaže Urošević.

Na pitanje šta je feminizam, na koje nije lako dati odgovor, kaže da je to pokret koji veruje u čovečnost žena.

– Tokom vekovne vladavine patrijarhata muškarci su neprestano poricali čovečnost žena, i to i dalje traje, što se ogleda u širokom rasponu mizoginih praksi, od femicida, ubijanja ženskih fetusa, preko silovanja, prostitucije, pornografije – navodi Urošević i skreće pažnju da su ove nasilne prakse pre svega „muški problem“, jer su muškarci ti koji treba da se pozabave tom temom.

Od pokreta do manifesta

Feministička čitanka „Pokret za oslobođenje žena“ razvrstana je u pet poglavlja. Nulto poglavlje „Pre pokreta (1964-1967)“ sadrži četiri teksta koji prenose iskustva o položaju žena unutar različitih pokreta za građanska prava i prvi put problematizuju ulogu žene, kako u pokretima, tako i u društvu kao celini. Prvo poglavlje „Pokret za oslobođenje žena (1968-1971)“ sadrži 10 tekstova koji razjašnjavaju kontekst u kome je nastajao ženski pokret.

Drugo poglavlje „Podizanje svesti/osvešćivanje (1969-1975)“ sadrži 22 teksta koji govore o centralnoj aktivnosti ranog pokreta za oslobođenje žena – procesu osvešćivanja. Treće poglavlje „Tematski tekstovi (1968-1975)“ je najobimnije i sastoji se iz 49 tekstova okupljenih oko pet tematskih celina: seksualnost, muško nasilje i privilegije, lezbejstvo, klasa i ženski pokret.

Četvrto poglavlje „Manifesti (1967-1972)“ sadrži 15 manifesta radikalnih feminističkih grupa, a koji govore o njihovom političkom delovanju. Pored pomenutih poglavlja, ova čitanka nudi i priloge koji doprinose boljem razumevanju odabranih tekstova – biografije svih autorki, informacije o radikalnim feminističkim grupama, kao i o pokretima i organizacijama tog vremena, korišćenu literaturu, kao i preporuke za dalje čitanje.

Tekst je nastao u okviru projekta koji je sufinansiran iz budžeta Republike Srbije – Ministarstva kulture i informisanja. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.