Jedan od simbola Rožaja – Kula Kurtagića više ne postoji. Srušena je da bi se na njenom mjestu sagradio novi objekat. I niko ni prstom mrdnuo nije da zaštiti blago drevne arhitekture. Svi su ćutali: opštinske vlasti, Zavičajni muzej „Ganića kula“ i potomci silnog Sulja Kurtagića, što je prije više od 200 godina sagradio ovo zdanje kojem su se sve do prije nekoliko dana divili svi koji bi prošli rožajskom Starom čaršijom. Svi su ćutali i nijemo posmatrali rušenje istorije, načina života, nekadašnjeg društvenog statusa, ugleda u društvu… Rušenje Kurtagića kule nijemo, i sa neskrivenom tugom, posmatrao je i starac Hilmo Kurtagić. Ali, šta može? Ništa, samo da uzdiše!
– Trebalo je ovo da se spriječi, kratko je prokomentarisao.
Kula Kurtagića je, pored Ganića kule, predstavljala simbol gradske tradicije ovog kraja koja je u literaturi poznata kao „Rožajska kuća“. Zbog neprocjenjive vrijednosti, Kurtagića kula je svojevremeno, obajsnili su u Zavičajnom muzeju „Ganića-kula“, trebalo da dobije status spomenika kulture. Ali, opet zbog nebrige, nije.
– Imalo je Rožaje dušu, oblik prave varoši, uzbudljivu arhitekturu. Međutim, posljednjih godina se utiru te stare vrijednosti, kaže slikar Aldemar Ibrahimovi. Iako je rođen 1962. godine, dobro pamti staru rožajsku čaršiju, skoro onakvu kakva je prikazivana na najstarijim fotografijama, što govori da je ovaj grad na sjeveru Crne Gore do prije 35-40 godina bio skoro isti kao u poslednjih 150-200 godina.
– Moje rano djetinjstvo prošlo je u igranju mahalama i sokacima. Ulica u kojoj sam odrastao, Fetahovska mahala, započinjala je malim trgom ispred Kučanske džamije, okruženim višespratnim kulama i kućama, a onda se polako spuštala vijugavo lijevom obalom Ibra, sve do samih litica Ganića krša ispod kojih je ponosito stajala Kula Ganića. Kule i kuće, koje su činile ovaj dio varoši, imale su prostrane kaldrmisane avlije od ulice ograđene visokim ogradama od kamena i horizontalno uvis nanizanim brvnima natkrivenim na obije strane šindrom. Tu jednoličnost ograda presijecale su visoke kapije takođe pod šindrom, a po sredini ukrašene metalnim tokmakom – zvekirom koji je bio važan dekorativni detalj, sjeća se Ibrahimović. On tvrdi da je u posljednjih 35 godina vrijedna arhitektura Rožaja nestala zahvaljujući nebrizi i nemaru institucija koje su sistematski trebale da zaštite grad ili pojedine urbane cjeline i objekte. „Takođe, vrijedna arhitektura Rožaja je nestala zbog nemara neznanja vlasnika ovih kuća i nas mještana koji skoro da smo svu tu destrukciju posmatrali potpuno ravnodušno“, priča Ibrahimović. On napominje da je početkom pedesetih godina prošlog vijeka dolazio u Rožaje Jovan Krunić, poznati arhitekta one stare Jugoslavije, i napravio desetine snimaka i studioznih crteža tamošnjih kula, kuća i urbanih cjelina grada, pokušavajući da animira tadašnju lokalnu i republičku vlast da sačuvaju stari grad, a posebno njegov dio na lijevoj obali Ibra, kako bi se stvorili uslovi da se može konkurisati kod UNESKO-a za njegovu zaštitu. „Da je to bila ozbiljna ideja govori i činjenica da je u to vrijeme predlagač ove ideje bio član komisije UNESKO-a koja je dodjeljivala taj status. Ali, od realizacije te ideje nije ostalo ništa. I ne samo to, nego je Rožaje možda jedina opština u Crnoj Gori koja nema ni jedan objekat upisan u registar Zavoda za zaštitu spomenika kulture Crne Gore.“
Nakon što je srušena Kula Kurtagića, u Rožajama su ostale još dvije: Ganića kula i Zejnelagića kula.
– Smatram prioritetnim da lokalna zajednica zaštiti ove dvije kule. Sa restaurcijom Ganića kule se započelo i stalo. Aktiviranjem nevelikih novčanih sredstava mogla bi se privesti namjeni za koju je već planirana, za potrebe likovnog kluba „Kula“. Zejnelagića kula je u prilično dobrom stanju. U njoj živi par porodica kojima bi se trebalo riješiti stambeno pitanje, a onda pristupiti njenoj restauraciji i vraćanju autentičnog izgleda. Na taj način dobili bi, prije svega, objekat koji bi bio prava turistička atrakcija jer se nalazi na izuzetno dobrom i vidnom mjestu. Objekat bi se mogao prilagoditi potrebama same opštine – kao opštinski konak ili mini motel za smještaj opštinskih gostiju. Ili bi mogao poslužiti za otvaranje muzičke škole i tome slično, kaže Ibrahimović.
Kula Kurtagića
Kula Kurtagića je objektu stare arhikteture i jednom od malobrojnih preostalih iz 19. vijeka i ranije. Nalazila se u neposrednoj blizini rijeke Ibar koja je odvajala od Stare čarsije i bila je jedini stari objekat na tom lokalitetu koji je podsjećao sadašnje generacije na staru arhikteturu Rožaja. U skladu sa potrebama toga vremena podignuta je za vojnu odbranu i stanovanje. Imala je dva sprata od kamena i sprat od brvana. Zid je bio debljine 120 centimetara. Osim za stanovanje, kula je jedno vrijeme služila kao gradska pošta.
„Kroz kraj bezputni“
Srpski književnik Grigorije Božović je u tekstu o Rožajama „Kroz kraj bezputni i zaboravljeni“ u Politici 1928., između ostalog, zapisao: „Pokraj Ibra s obe strane pružao se strojni gradić, sa poprilično pravim ulicama, sa lepim kućama, bez izuzetka pod šindranom gotikom, sa izvanredno upadljivim kulama i bistrim rukavcima Ibra provedenim kroz čaršiju i mahalu. Jezdeći kroz grad glavnom saobraćajnicom ja sam se odista iznenađivao i kulama i kućama sa ogromnim dvorištima, vratnicama i čistim ulicama. Pogledaš na kuću s reda, cakle se džamli pendžeri u šarenim okvirima, izvilo se pod nebo šljeme – pravi čardak za uživanje i begovanje…“
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
