Novi temelji istorije Šapca

Nije ni čudo; To je bogato ilustrovana istorija grada Šapca o nastanku i razvoju, a pripremana je gotovo tri decenije u porodici Milutinović, arhitekte Dragoljuba i ćerke Ivane, kao i Svetlanke, kustoskinje Narodnog muzeja.

Za razliku od prethodnih knjiga o Šapcu, pre svega istoričara i arheologa, ovoga puta knjigu sa obiljem istorijskih mapa i drugih dokumenata priredili su stručnjaci koji se bave životom grada i njegovim funkcijama.

Najveći obrt dosadašnjim uvreženim mišljenjima jeste to što je predočena sasvim druga lokacija šabačke tvrđave! Ono što je danas simbol Šapca, Stari grad na Savi, to je manja tvrđava koju su izgradili Turci oko 1745. godine. Ali ta lokacija i sama tvrđava prostire se na maloj površini, od svega tri do pet hektara, i nikako ne može biti veliki fortifikacijski objekat, kako stoji u istorijskim spisima. Pored Beograda, Šabac je bio najznačajnija tvrđava između dva carstva: Austrije i Turske. Hronike beleže da je Sulejman Veličanstveni 1521. godine osvojio Šabac, da su korišćene velike lađe i da je bilo na hiljade vojnika.

Predrag Paja Milutinović, Beograđanin po rođenju, jedno vreme vodeći urbanista Šapca, dugo se bavio izučavanjem gde se zapravo nalazila šabačka tvrđava. U 11. veku pominje se utvrđeni grad Mačov – Mačva. Akademik Sima Ćirković koristio je hronike gde se pominje kralj Karlo Robert da je 26. septembra 1319. godine osvojio ovaj grad-tvrđavu.

Na tadašnjim mapama upisano je ime reke Kolubara, što je kasnije istraživače upućivalo na reku kod Obrenovca i Valjeva, međutim, taj termin je opšta odrednica sa osnovnim značenjem – zmija, zmijarnik. Zapravo se radilo o tvrđavi – na ostrvu (insula na latinskom), na kome se nalazio Šabac.

Na osnovu starih gravira, ali vrlo precizno ucrtanih, velika tvrđava nalazila se oko dva kilometra nizvodno od postojeće tvrđave na Starom gradu, gde su danas postrojenja „Zorke“. To je prostor koji zauzima oko 50 hektara i po svim parametrima taj grad tvrđava mogao je da opsluži desetak hiljada vojnika i stanovnika. Na tim starim gravirima ucrtane su u ulice i sve ono što jedno takvo naselje sadrži.

Svetlanka Milutinović ukazuje da je ovim krajem, kao i Beogradom, od 1700. do 1739. godine vladala Austrija, da su podignuti velelepni objekti u baroknom stilu. Međutim, potpisivanjem Beogradskog mira Austrijanci odlaze i ruše sve izgrađeno. Od oktobra do decembra 1739. godine preko Save prebačen je sav upotrebljeni građevinski materijal. Poređenja radi to isto je urađeno i u Beogradu, ostala je jedna kasaba, a dovoljno je to uporediti sa Zemunom koji ima sve odlike koji krase tadašnju arhitekturu u Beču i Pešti.

Nakon toga Turci su izgradili manju tvrđavu, i to je sadašnji Stari grad. Ovom knjigom počinje nova era u proučavanju istorije grada Šapca. Zvanično, kao godina osnivanja beleži se 1470, ali su temelji Šapca zasigurno dublji i stariji nego što se to do sada smatralo.