„Ostali smo zaleđeni u Miloševićevom dobu“

To su teme, između ostalih, kojima su se bavili učesnici konferencije u Centru za kulturnu dekontaminaciju: „Ko je prvi počeo? Istoričari protiv revizionizma“, pod pokroviteljstvom EU i ForumZFD-a.

U finišu ove dvodnevne i višesatne debate, istoričari iz BiH, Hrvatske i Srbije razmenjivali su iskustva u vezi sa sadržajima udžbenika u tri nekadašnje jugoslovenske republike u okviru sesije pod nazivom: „Tragična nasleđa ratova devedesetih“.

Ono što je zajedničko za Srbiju i Hrvatsku je to da su ratovi predstavljeni kao odbrambeni i pravednički, da se gotovo ne pominju sopstveni ratni zločini, a ako to jeste slučaj, oni su do krajnjih krajnjih i sramnih granica izrelativizovani. U BiH je situacija prikazana na identičan način u zavisnosti od toga o kojem delu Bosne je reč.

Snježana Koren, istoričarka iz Zagreba, ukazala je na činjenicu da se najnoviji događaji vrlo brzo i redovno uključuju u udžbenike kao pokazatelji iz koje perspektive bi trebalo posmatrati prošlost. Ona tako navodi primer da kao što je NOB bio utemeljujući događaj za Jugoslaviju, tako je i domovinski rat iz devedesetih, nešto što se ne sme propitivati u hrvatskom društvu. U tom odnosu, Hrvati su, kako ističe Koren, samo i isključivo žrtve, dok je druga strana vršila agresiju. Ona navodi podatak da je već 1992. u Hrvatskoj data interpretacija rata u udžbenicima, odnosno da se tek 2000. prvi put spominju zločini u kojima je učestvovala Hrvatska. Koren navodi i da je za proteklih 14 godina koliko se u toj državi vodi debata o sadržajima udžbenika o ratovima devedesetih, danas najteže jer postoji najjači pritisak do sada da u njima prevlada takozvana službena verzija. Kao primer relativizacije hrvatskih zločina, Koren je navela podatak da je do prošle godine u udžbenicima pisalo da se kojim slučajem hrvatska vojska tokom akcije Oluja ponašala poput srpske u Srebrenici, broj srpskih civilnih žrtava brojao bi se sa više hiljada.

Govoreći i iskustvima u Srbiji, istoričarka Dubravka Stojanović, istakla je da su ratovi devedesetih ušli su u udžbenike još 1993. godine, odnosno da je način na koji su te godine definisani ratovi, ostalo netaknuto do dan danas. Ostali smo zaleđeni u Miloševićevom dobu, rekla je Stojanović, navodeći da je osnovna interpretacija korena raspada – u federalizmu. Ključni događaj bio je, navela je srpska istoričarka, Brionski plenum, odnosno smenjivanje Aleksandra Rankovića. To se i danas razume kao najveći udarac na srpske nacionalne interese, uz obrazloženje da je tada razbijena snažna institucija koja postoji u svim civilizovanim državama, dakle Rankovićev DB. I onda idemo redom, nastavila je Stojanović prikaz sadržaja srpskih istorijskih udžbenika – pobuna kosovskih Albanaca 1968, Hrvatsko proleće 1972, i na kraju ustav iz 1974. za koji se kaže da je ga je donela srpska podanička struktura, kao dela dobro smišljenog plana za razbijanje Jugoslavije.

Stojanović je istakla glavne trendove te nepromenjene interpretacije istorijskih činjenica, među kojima je da je to je bio preventivni rat. Mogućnost obnove NDH u kojoj bi bio ugrožen fizički opstanak srpskog naroda, odnosno strah koji se razvijao od novog genocida, tokom osamdesetih, identična su objašnjenja, prema rečima Stojanović, koja se nalaze se i danas u udžbenicima. Ona objašnjava jedan specifičan fenomen širenja misticizma u srpskoj istoriji, kao da je istorija nešto sudbinsko, što se očitava u rečenicama poput onih da se 1991. ponovila 1941. Političke elite se time, tvrdi ona, izuzimaju od odgovornosti, „to je neka oluja koja dođe i prođe“, ili, kako je još opisala srpska istoričarka: „udri istorija s leva, udri s desna…“. Nekakva kosmička dešavanja koja potpuno lišavaju odgovornosti elite.

Prema rečima istoričara iz BiH, Amira Duranovića, postoje tri perspektive posmatranja istorije u toj državi, jer obrazovanje po sadašnjoj ustavnoj strukturi i distribuciji vlasti na nivou entiteta i kantona. Prisutno je, kako je rekao, preslikavanje iz Srbije i Hrvatske na onim područjima gde su Srbi ili Hrvati u većini. I tamo su bili objavljivani novi udžbenici u vreme rata, ali uz kupovinu crnih markera da se naznače oni elementi koji su mogli biti sporni.

Ono što je zajedničko za Srbiju i Hrvatsku je to da su ratovi predstavljeni kao odbrambeni i pravednički, da se gotovo ne pominju sopstveni ratni zločini,