Otkrivanje čudesnih svetova

U matičnoj Univerzitetskoj biblioteci Svetozar Marković organizovao je ciklus predavanja i tribina Slovenska i srpska fantastika, prvi svoje vrste u Evropi (zbirno 35 programa), a kao urednik je predstavio i zbornik O srpskoj književnoj fantastici (Alma, 2019) sa radovima glavnih ovdašnjih stručnjaka.

Kao simbolička kruna sezone stigla je vest da je Ajdačić i dobitnik nagrade za promociju fantastične književnosti Festivala fantastične književnosti Art-Anima, koja će mu biti dodeljena u galeriji kluba Polet u Beogradu, 2. juna. Ovo kulturno već profilisano priznanje utemeljio je Dragoljub Igrošanac, a prethodni laureati su Zoran Živković, Goran Skrobonja, Žika Bogdanović, Ilija Bakić i Sava Damjanov.

Ajdačić je rođen u Beogradu 1959. u porodici naučnika Vladimira i Nadežde Ajdačić. Diplomirao je, magistrirao i doktorirao filologiju u Beogradu. U 21. veku međunarodno su značajne, obimne i dobro dokumentovane njegove delatnosti kao slaviste, filologa, folkloriste, etnolingviste, teoretičara književnosti, prevodioca i urednika. Zapažen je i njegov rad kao profesora univerziteta u Ukrajini (od 2003) i Poljskoj (od 2016).

Iako ostavlja trag na više polja, slovenska fantastika se kod ovog autora izdvaja kao polje misije po mnogo osnova. Neke Ajdačićeve studije imaju čitaoce i van naučnih sfera, što su posebno Futuroslavija. Studije o slovenskoj naučnoj fantastici (2008), Erotoslavija. Preobraženja Erosa u slovenskim književnostima (2013) i Perunoslavija: O paganskim bogovima u nepaganska vremena (2016).

U obrazloženju nagrade Art-Anima navodi se, između ostalog, „Po obimu, detaljnosti, interdisciplinarnoj i multidisciplinarnoj metodi upravo je Ajdačićeva delatnost ključna za savremena svetska istraživanja slovenske fantastike, kako njenog mikrotematskog tako i sintetičkog tumačenja – dugo čekanog sveobuhvatnog pogleda nakon decenija kulturne razdrobljenosti jednog širokog prostora“.

* Veći deo ovog veka proveli ste van Srbije. Da li ste očekivali priznanje ove sredine i šta u vašem poimanju nagrade znače?

– Drago mi je da sam ovu nagradu dobio od Art-Anime čiji sajt posvećen književnoj fantastici pratim i cenim. Fantastikom se bavim iz ličnih interesovanja u krugu istomišljenika, bez želje da u ovo takmičarsko doba socijalno pozicioniram svoje mesto. Ovu nagradu nisam očekivao i ne očekujem društvena priznanja. Zadovoljstvo mi je da ću se pridružiti zaslužnim prethodnicima u promociji fantastične književnosti. Nagrade predstavljaju i nekakav izlazak iz uskog kruga posvećenika, jer one nakratko privlače pažnju ljudi koji prate nagrade i na tren ih podsete da smo imali i da imamo pisce koji stvaraju čudesne svetove, da postoje izdavači koji takva dela objavljuju i znalci koji ih tumače i približavaju čitaocima. Izjave nagrađenih da će priznanje predstavljati podstrek za dalji rad doživljavam kao slatkorečive isprazne svečarske formule. Fantastikom bih se bavio ubuduće i da nagradu nisam dobio.

* Da li postoji slovenska fantastika, ima li svoje osobenosti i kvalitete? Ili možemo govoriti o slovenskim fantastikama?

– Kao proučavalac slovenskih kultura ne govorim o jednoj, jedinstvenoj i nedeljivoj slovenskoj kulturi. Ne osporavajući davne srodnosti i istorijsko tipološke sličnosti Slovena, u književnosti njih dele osobene crte i vanknjiževne neprilike, dok ih uticaji značajnih autora poput Gogolja ili Lema, ali i zapadnih pisaca ponekad približavaju. U tekstovima o fantastičkoj književnosti bliskost je najveća u prozi koju nazivaju slovenski fentezi, koja se opire na folklor i rekonstrukcije slovenske mitologije.

* Koji je doprinos srpske akademske zajednice izučavanju slovenske fantastike?

– Posle knjiga o fantastici Bože Vukadinovića i studija Darka Suvina o naučnoj fantastici, veoma značajna izdanja Milorada Pavića i zbornik Srpska fantastika Predraga Palavestre, tokom 1980-ih godina pokrenuli su zamajac savremenih istraživanja fantastike. Srpska akademska zajednica se lagano okreće i prema fantastici drugih slovenskih književnosti.

* Gde je sadašnje a gde buduće mesto srpske fantastike u evropskim okvirima?

– Prevodi srpske fantastike objavljuju se i na Istoku i na Zapadu. Knjige Milorada Pavića, Gorana Petrovića ili Zorana Živkovića sreću se u stranim knjižarama i bibliotekama. Kad je reč o popularnoj žanrovskoj književnosti, naši pisci ne shvataju da su lični kontakti sa urednicima i izdavačima jedini put dolaska do izdanja na drugim jezicima.

* Ciklus „Slovenska i srpska književna fantastika“ izazvao je zanimanje akademske i kulturne javnosti. Kakav je učinak prve faze?

– Tokom ovog ciklusa o fantastici u Univerzitetskoj biblioteci, posetioci su čuli o raznim putevima naših pisaca do fantastike, o ličnim doživljajima tuđih i svojih dela i o poimanju odnosa stvarnog i čudesnog. U zamisli ciklusa mi je bilo važno da se potre granica između različitih tipova fantastike, a u realizaciji izlaganja se potvrdilo da je to dobro polazište. Veliko zadovoljstvo mi je bilo da je tokom ciklusa u publici uvek bilo i mnogo pisaca, kao i da su ciklus pratile sjajne izložbe knjige i srpskog naučnofantastičkog stripa. Budući da su svi susreti snimani, na Jutjub kanalu Univerzitetske biblioteke susrete već sada mogu da posete ljubitelji književnosti iz Srbije i sveta.

* Šta je sledeće iz istraživačke radionice?

– Skori završetak ciklusa o slovenskoj i srpskoj fantastici doneće nekoliko novih izdanja – zbirku proze Tren srpske fantastike, zbirku autorizovanih transkripata razgovora o fantastici sa petnaest srpskih pisaca i moju knjigu o slovenskoj književnoj fantastici. Za kraj septembra pripremam sa Udruženjem folklorista Srbije konferenciju Slovenski folklor i književna fantastika, a razmišljam o optimalnim mogućnostima stvaranja jednog centra slovenske fantastike čije bi središte bilo u Beogradu.