Partijsko ispovedanje Branka Ćopića

Ćopić će postati najčitaniji pisac u posleratnoj Jugoslaviji – čitaniji i od Krleže, i od Andrića.

Krajem 1944. godine Partija ga je poslala u Tiranu, i u Albaniji će ostati mesec dana, pa onda po partijskom zadatku putovaće u Bugarsku 15 dana – i u jednoj i u drugoj zemlji govoriće o hrabroj partizanskoj borbi, ali publici će čitati svoje stihove o toj borbi, naročito o svome vojevanju u štabu Prvog krajiškog odreda. Na predlog Osmana Karabegovića biće u tom odredu primljen i u Komunističku partiju Jugoslavije.

Odgovarajući na partijski upitnik, Ćopić na pitanje o socijalnom poreklu otvoreno kaže: „seljak-srednjak“, neoženjen, završio Filozofski fakultet u Beogradu (pedagošku grupu predmeta), a napominje da „ne zna nijedan strani jezik“, ali da je završio „dva jednomesečna kursa u toku narodnooslobodilačke borbe – čitao je Istoriju SKP (b) „i materijale naše Partije tokom NOB“, a i da je bio na osnivačkom kongresu Komunističke partije Bosne i Hercegovine. Rat je progurao od jula 1941. do maja 1945. godine kada je dobio čin majora u rezervi.

Partija, međutim, traži da se pisac istinski ispovedi i on to čini bez ostatka:

„… U svojoj četvrtoj godini ostao sam bez oca sa mlađom sestrom i bratom (brat Rajko poginuo je u partizanima 1942. godine, a sestra Smiljka poginuće naredne 1943. godine, takođe u partizanima – oboje su bili članovi Komunističke partije Jugoslavije). Nas troje teško je podizala majka udovica, boreći se vječito protiv kulački raspoloženih komšija, koji su nastojali da nas na svakom koraku oštete.

Gimnaziju sam pohađao u Bihaću živeći u internatu 'Prosvjete' među ostalom siromašnom seoskom djecom, koju je 'Prosvjeta' pomagala. Tu smo vječito bili izloženi podsmjehu bogataške djece zbog svog sirotinjskog izgleda. Sličnim životom živio sam i u Učiteljskoj školi u Banjoj Luci, u državnom internatu.

U Beogradu sam studirao filozofiju živeći isključivo od književnog rada. U staroj jugoslovenskoj armiji proveo sam 5 mjeseci, do 19. aprila 1941, kad smo u borbi na Mrkonjić gradu bili razbijeni i razišli se kućama. Jula 1941, kad je u mom kraju počeo ustanak, stupio sam u prvu partizansku jedinicu i ostao u Jugoslovenskoj armiji do 20. oktobra 1944. baveći se isključivo kulturno-prosvjetnim radom. Oktobra 1944. postao sam urednik Pionira.“

Branko Ćopić potom kaže da je na njegovo formiranje kao ličnosti presudno uticala majka Soja, posle smrti oca Vida (1918), a potom veli da je pored majke naučio da voli ljude i da ih „razumije“:

„Ona mi je razvila i ljubav za knjigu, jer je bila jedina odrasla pismena žena u mom kraju… Ona mi je svojim požrtvovanjem služila kao primjer i razvila smisao za sve pravedno i plemenito – svakodnevno mi je obraćala pažnju na težak život ljudi oko nas i uvijek mi govorila ako bih stao nekog na brzinu da osuđujem: „Nemoj tako, ljudi to čine iz neznanja, a i dodijao im je težak život i svaka nevolja, pa moraju biti i nepravedni, i grabljivi i surovi.“ Ovo naročito podvlačim zbog toga jer ta ljubav prema ljudima i smisao za pravdu, koje mi je razvila majka, nikad mi nisu dozvolili da se iznevjerim ljudima i njihovoj pravilnoj borbi za bolji život…

Na studijama u Beogradu počeo sam intenzivno da čitam i da se i sam bavim književnim radom. Politički rad u užem smislu izbjegavao sam, a ni danas ga ne volim. Pred ustanak sam širio letak Kompartije, poziv na ustanak. Narodni ustanak prvi me je podstakao da se počnem baviti poezijom, a ljubav boraca za pjesmu još me je više zagrijavala za taj rad. Već od tih dana postavio sam sebi za glavni životni zadatak da na planu literature prikazujem sve one napore, žrtve i plemenite podvige koje je narod učinio u svojoj slavnoj oslobodilačkoj borbi. Smatram da ću tim radom najviše koristiti svom narodu… Posebne simpatije gajim za djecu i dječju literaturu.“

Završavajući ovu svoju ispovest Ćopić ne krije:

„Znam da mi je mana to što sam prilično anarhičan, razbarušen i nemaran i što ne volim disciplinu. Prema Partiji se odnosim kao prema svom ne mnogo strogom pokrovitelju, koji mi dosta prašta, i to me još više obavezuje da što više koristim domovini na književnom polju, kako bih se Partiji koliko-toliko odužio za njezinu brigu, pomoć i plemenitu pažnju koja mi daje sigurnosti i poleta u radu. Lični mi je život nesređen; isuviše mnogo volim žene i zato mi uvijek neprijatno pada ta disharmonija između mog ličnog života i pozitivnog vaspitnog uticaja koji svojim radom vršim na omladinu i djecu.“

Bila je to ispovest tridesetogodišnjaka za koga će njegov partijski zamenik sekretara pri ćeliji Saveza književnika Jugoslavije Roksanda Njeguš (i sama pisac, dugogodišnji urednik u izdavačkoj kući „Prosvjeta“) napisati ovu karakteristiku:

„Drug Branko Ćopić član je naše jedinice od marta 1948. Odlikuje se čistim i iskrenim karakterom. Ima averziju prema organizacionom radu i ne učestvuje u rešavanju organizacionih pitanja jer smatra da mu to smeta u književnom radu. Odan je i veran Partiji. Na svom uzdizanju kao pisac radi. Od marksističke literature čita i proučava samo aktuelne materijale od naših rukovodilaca. Ne studira sistematski ni u dovoljnoj meri marksizam. Na svom književnom radu vrlo je plodan. Po pitanju Rezolucije Informbiroa drug Branko Ćopić od početka ima pravilan stav.“

I sve tako do onog čuvenog skandala sa „Jeretičkom pričom“ (objavljena 1950. godine u „Književnim novinama“, za koju će ga lično napasti Josip Broz („On je pokazao da je svjesno ili nesvjesno postao instrument u rukama reakcije, a indirektno i u rukama Informbiroa…“). Priču je napisao na Lapadu, u Dubrovniku, i u njoj je na satiričan način opisao „kako se živi i odmara na Jadranu, nedaleko od brojnih radničkih odmarališta, grupa funkcionera iz 'visokog' društva“ i kako je kasnije govorio:

„Prilično raspalim po toj imaginarnoj privilegiranoj družini; udarim po priprostom ministru, dojučerašnjem seljaku, po njegovoj svastici, ministrovom pomoćniku i njegovoj ženi i drugim što s njima tu ljetuju.“

Prvi ga je pozvao Milan Đilas i „osuo paljbu“:

„A ti onako, Ćopiću…“

A onda je krenula partijska pokuda koja će ga pratiti sve – do mosta, do ponedeljnika 26. marta, kada je pisac romana Prolom, Orlovi rano lete, Ne tuguj bronzana stražo, Magareće godine, Osma ofanziva, Delije na Bihaću, antologijskih pripovedaka Major Bauk, Doživljaji Nikoletine Bursaća, Bašta sljezove boje i mnogobrojnih pesama … krenuo u svoju poslednju šetnju, uputivši se ka novom Savskom mostu, onom koji ide iz Brankove ulice… Neki prijatelji primetili su ga oko 18 časova na mostu, a onda (oko 19 časova) malobrojni prolaznici su ugledali kako jedan čovek prekoračuje ogradu mosta… Bio je to Branko Ćopić…

Čovek širokog srca

Zanimljivo je da je Ćopić bio čovek široke ruke kad je reč o humanitarnim akcijama koje je u raznim prilikama i povodima vodilo Udruženje književnika Srbije. Tako je u septembru 1963. godine, prilikom prikupljanja pomoći za postradale u zemljotresu u Skoplju, dao najveću pomoć – 100.000 dinara; a potom sledi Ivo Andrić, koji je priložio 50.000, Marko Ristić 10.000, a ostali pisci dali su od 1.000 do 5.000 ili najviše 10.000 dinara.