Počeli radovi na rekonstrukciji Centralne kule Memorijalnog kompleksa „Staro sajmište“

Na tom prostoru, koji je tokom Drugog svetskog rata bio pod NDH, nalazili su se nacistički „Jevrejski logor Zemun“ i „Prihvatni logor Zemun“ u kojima je stradalo desetak hiljada Srba, više od 6.500 Jevreja i više stotina Roma. Žrtvama je odata pošta minutom ćutanja, a predsednik Srbije Aleksandar Vučić javno se izvinio „što je ova zgrada u takvom stanju i što gotovo 80 godina nismo vodili računa o svojoj prošlosti, niti brinuli ni o svojoj budućnosti“.

– Na našu sramotu imali smo preča posla nego da se bavimo žrtvama. One su ostavljane po strani zarad dnevnopolitičkih ciljeva. Vidna zapuštenost ovog mesta je posledica nebrige, slika i prilika naše sramote i nefer odnosa, jer su se brojne generacije ogrešile o stradalnike Starog sajmišta. Istina o ovom logoru dugo bila zanemarivana i on se danas na 78. godišnjicu ukidanja l konačno oslobađa. Ponosan sam što sam deo generacije koja je oslobodila Staro sajmište – poručio je Vučić.

Početku radova u Memorijalnom kompleksu „Staro sajmište“ prisustvovalo je nekoliko ministara iz odlazeće vlade Ane Brnabić, novi gradonačelnik Beograda Aleksandar Šapić, poglavar SPC patrijarh Porfirije (Perić), nadbiskup beogradski Stanislav Hočevar, predsednik Saveza jevrejskih opština Srbije Aleksandar Albahari, reis-ul-ulema Islamske zajednice Srbije Sead Nasufović, v. d. direktor Memorijalnog centra Krinka Vidaković Petrov, potomci logoraša, građani…

Memorijalni centar „Staro sajmište“ zajednički je projekat Ministarstva za kulturu i informisanje Vlade Srbije i Grada Beograda. Planirane su dve muzejske celine – jedna posvećena prvoj fazi logora – „Jevrejskom logoru Zemun“ i druga „Prihvatnom logoru Zemun“ u kojem su većinu činili Srbi. U Centralnoj kuli trebao da budu smešteni kancelarije Memorijalnog centra, prostor za izložbe i edukativne namene. U sastav Memorijalnog centra ući će i Jevrejski prolazni logor Beograd – Topovske šupe, koji se nalazio u blizini današnje Autokomande.

Povodom početka radova na „Starom sajmištu“, čija bi prva faza trebalo da bude završena do decembra, oglasio se Dejan Ristić, direktor Muzeja žrtava genocida, ocenom da je „Memorijalni centar zanemarivan decenijama jer je bilo potrebno da stasa generacija političara svesna svoje istorijske i ljudske odgovornosti da očuva sećanje na nedužne žrtve“.

Radovi na „Starom sajmištu“ počeli su dva dana posle otvorenog pisma zagrebačkog nadbiskupa kardinala Jopisa Bozanića patrijarhu Porfiriju, u kome dovodi u pitanje odluke Sabora SPC o kanonizaciji dece ubijene u Jastrebarskom i Sisku, negirajući postojanje logora za decu i ulogu Rimokatoličke crkve u NDH. Ovom Bozanićevom pismu, o kome poglavar SPC i Srpska patrijaršija za sada ćute, prethodio je niz naizgled nepovezanih događaja.

Na navodno iznenadni Vučićev poziv, 16. jula sa njim se sastaje Sinod SPC koji predvodi patrijarh Porfirije, a isto veče iz Grčke stižu vesti o padu ukrajinskog aviona sa srpskim naoružanjem koji je navodno leteo za Bangladeš. Sledećeg dana patrijarh sa dvojicom vikara stiže na liturgiju u Zagreb, a iz medija se saznaje da hrvatske vlasti nisu dozvolile Vučićevu privatnu posetu Jasenovcu i Pakracu planiranu za taj 17. jul.

Još se nije stišalo višednevno medijsko ludilo oko Jasenovca i Vučića, za kog u Zagrebu sad tvrde da je jedini predsednik Srbije koji je zvanično tražio posetu ovom stratištu, 25. jula stiglo je otvoreno pismo kardinala Bozanića. Sutradan mu zvanično odgovara odlazeći prvi srpski policajac Aleksandar Vulin, koji se 21. jula sastao sa patrijarhom Porfirijem.

Početak radova na Starom sajmištu, kome su juče prisustvovali i Vučić i patrijarh, deli manje od 10 dana od 27. godišnjice hrvatske vojno-policijske akcije „Oluja“ u kojoj je 1995. nestala Republika Srpska Krajina. Dok zagrebački mediji spekulišu da će posle godišnjice „Oluje“ Vučiću navodno biti dopušteno da ode u Jasenovac, mnogi su pažnju usmerili i na jučerašnje obeležavanje nekadašnjeg Dana ustanka u Hrvatskoj, koje je u Srbu organizovalo Srpsko nacionalno vijeće.

– Da li su svi ovi događaji povezani – to je pitanje za Nobelovu nagradu. Ovde je sve uvek povezano jedno sa drugim. Stvari treba posmatrati iz ugla normalne države u kojoj predsednik ne bi čekao šest godina mandata da ode Jasenovac. Sad čujemo da je to njegov treći zahtev, zašto nam nije rekao kad je prvi put odbijen?

U normalnoj državi ne bi se najavljivalo da će đačke ekskurzije ići u Jasenovac u drugoj državi, a da se ne traži da se deca vode na KiM koje u sastavu Srbije. U normalnoj državi SPC bi morala da objasni građanima zbog čega su generacije arhijereja odbijale da daju autokefalnost MPC, a sad je došao za patrijarha neki Porfirije i odmah sve dao. Patrijarh mora da vernicima kaže ko je to odlučio – kaže za Danas politički analitičar Cvijetin Milivojević.

On ističe da je aktuelni poglavar SPC dužan da vernicima i građanima objasni i „čiji su srednjovekovni manastiri u Severnoj Makedoniji i Crnoj Gori, gde odlučuje o crkvenoj imovini, ali i da kao nekadašnji mitropolit zagrebačko-ljubljanski i član Mešovite komisije Sinoda SPC i Biskupske konferencije Hrvatske objasni o čemu se radi“.

– Ta Mešovita komisija nije se bavila samo likom i delom kardinala Alojzija Stepinca, već i dečijim logorima u NDH, Jasenovcem i događajima u Hrvatskoj tokom Drugog svetskog rata. U normalnoj državi SPC ne bi smela da o svemu tome ćuti, pogotovo ne patrijarh koji je javno, jasno, čak i stranački podržao vlast, koja je, između ostalog, pre nekoliko godina na brzinu smenila direktora Muzeja žrtava genocida Veljka Đurića Mišinu koji je prvi pisao o Hrvatskoj pravoslavnoj crkvi u NDH – kategoričan je Cvijetin Milivojević.

Komisija o Stepincu

Rad Mešovite komisije SPC i HBK, među čijim članovima su bili i kardinal Bozanić i tadašnji mitropolit zagrebačko-ljubljanski Porfirije, završen je sredinom jula 2017, ali nije približio stavove crkvenog Beograda i Zagreba o liku i delu kontraverznog kardinala Stepinca pre, tokom i posle Drugog svetskog rata.

Održano je šest sastanaka, a tadašnji poglavar SPC patrijarh Irinej javno se žalio da delegaciji SPC nisu bili dostupni Vatikanski arhivi. Komisiju je, prema zvaničnoj verziji, na predlog patrijarha Irineja formirao papa Franja, kako bi mu zaključci sa pregovora, navodno, pomogli u donošenju konačnog suda o proglašenju kardinala Stepinca za sveca. Papa Jovan Pavle Drugi 1998. Stepinca je proglasio blaženim.

Analiza Muzeja žrtava genocida

Dejan Ristić nije želeo da za Danas komentariše pismo kardinala Bozanića. Prema Ristićevim rečima, „stručni tim Muzeja žrtava genocida vrši detaljnu i celovitu analizu istorijske i činjenične utemeljenosti tvrdnji iznetih u tom pismu a, po okončanju analize, javno izneti svoje stavove“.