Položaj osoba sa invaliditetom kroz istoriju: Ko je lud, nek se ne pojavljuje u gradu

Iako su istorijski izvori veoma oskudni podacima o osobama sa invaliditetom, jer se o njima nikad nije ni razmišljalo kao o ravnopravnim članovima društva, okvirno znamo da su još u drevnim društvima predstavljali „teret“ za zajednicu i porodicu, da su ih katkad sistematski uništavali, jer je smrt, kako nalazimo i u Platonovoj Državi, bila najbolje što se može postići za „uboge“ i „nemoćne“.

„Ako je neko lud“, prema Platonovoj raspravi o Zakonu o ludim i nenormalnim osobama, „neka se ne pojavljuje u gradu. Rođaci treba takve da čuvaju u kući kako god umeju i znaju, ili da plate kaznu.“

Dostupni izvori svedoče da su u Sparti deca sa vidljivom nedostacima odmah po rođenju bila osuđena na smrt.

Planina Tajget bila je mesto gde su Spartanci „ostavljali slabu i zakržljalu decu“ koja nisu bila korisna za vojno ustrojenu državu.

U Rimu je novorođenčad sa težim invaliditetom imala sličnu sudbinu.

Stavljali bi ih u kolevke i obično spuštali u reku ili prodavali na pijaci. Nije se to činilo „iz gneva i dosade“, kako je govorio filozof Seneka, nego u skladu sa „pravilima razuma: odvojiti neupotrebljive od zdravih“.

Praksa ubijanja dece sa invaliditetom, koja je zacrtana i u rimskom zakonu – „odmah treba ubiti nakazno dete“, prećutno se održavala i kroz srednji vek, a odredba da osobe sa mentalnim teškoćama ne mogu upravljati svojom imovinom važi i danas u mnogim zakonima.

U rimskom i grčkom svetu ipak su postojali glasovi koji su se protivili takvom postupanju društva prema nemoćnima.

Hipokrat, koji je među prvima smatrao da svaka osoba zaslužuje jednak tretman u lečenju, svakako je doprineo promenama u načinu razmišljanja i medicinskom pristupu.

No promene su se sporo odvijale u srednjem veku, opterećenom dogmatskim učenjem, religijskim tumačenjem bolesti i praznoverjem.

Tako se invaliditet povezivao sa grehovima predaka koje je osoba morala patnjom i molitvama da iskupljuje. Za takve ljude se verovalo da su zaposednuti demonima, a ako su žene, bile bi zatvarane, mučene, spaljivane kao veštice.

Srednji vek je i period kada pod pokroviteljstvom crkve nastaju prve bolnice i centri za zbrinjavanje bolesnih i nemoćnih, koje je trebalo izolovati daleko od očiju javnosti. U većini takvih ustanova štićenici su boravili u nehumanim uslovima, bili zatvarani, vezivani, mučeni.

Od 18. veka brigu o nemoćnima preuzimaju državne bolnice, a teološki pristup osobama sa invaliditetom ustupa mesto medicinskom.

No kao i do tada, odnos prema bolesnim, nemoćnim i „s uma sišavšim“ ostaje jednako okrutan. Izolovani iz zajednica, korisnici su izloženi invazivnim tretmanima, lošim uslovima, bez ventilacija i grejanja, s pacovima.

Pristup osobama s invaliditetom počeće da se menja tek s razvojem humanističkih nauka u 19. veku.

Zahvaljujući entuzijazmu filantropa, počinju da se primenjuju posebne metode u obrazovanju dece sa različitim vidovima invaliditeta, za koju se otvaraju i specijalna školska odeljenja.

Ako se izuzme sistematsko ubijanje osoba sa invaliditetom pre i tokom Drugog svetskog rata, 20. vek beleži najveći pomak u unapređivanju socijalnih i zdravstvenih sistema.

Kroz podizanje svesti o ljudskim pravima razvija se kritički pristup psihijatriji i institucionalizaciji.

Psihijatrijski tretmani se karakterišu kao represivni i ponižavajući, gde je odnos moći uspostavljen tako da pacijent uvek gubi, dok su institucije mesta gde su osobe sa sličnim karakteristikama odvojene od šire zajednice i zatvorene u strogo kontrolisanom prostoru.

Druga polovina 20. veka je i doba stvaranja različitih pokreta, pa tako i pokreta za prava osoba sa invaliditetom, usmerenog ka aktivnom uključivanju ove populacije u procese donošenja odluka.

Tendencija je da se invaliditet ne posmatra više kao medicinski problem, već kao društveni, i da je svaka zajednica dužna da osobama sa invaliditetom stvori jednake uslove za život, rad i političko delovanje.

Od ključne je važnosti Konvencija UN o pravima osoba sa invaliditetom, usvojena 2006, kao i druga međunarodna dokumenta koja im garantuju slobodu i jednakost, te strategije i planovi po kojima će države uklanjati prepreke ka inkluzivnom društvu. Prepreka je još uvek mnogo, ali dosadašnja iskustva nagoveštavaju da ih je posvećenim i kontinuiranim radom moguće prevazići.

Žene nisu mentalno sposobne da procene da li je nešto za njih dobro ili ne

Ukoliko je žena htela da ima karijeru umesto da se uda, smatralo se razumnim i opravdanim da se njeno mentalno stanje dovodi u pitanje, jer se verovalo da je takvo ponašanje neprirodno za ženu. • Razumna žena nikada ne bi izabrala ništa drugo osim da rađa decu, jer je to njena prirodna svrha. • Moderne analize dokumentovanih slučajeva histerije sugerišu da su žene zapravo patile od depresije, anksioznosti, postporođajne depresije, ili visokog nivoa stresa. Neki istoričari veruju da su žene u većem broju patile od ovih vrsta mentalnih poremećaja upravo zbog neravnopravnosti u svakodnevnom životu. To uključuje i žene čije ponašanje je sugerisalo da su lezbejke, promiskuitetne, žene koje su izražavale stavove protiv braka ili feminističke stavova, ali i sve one koje su želele više od prihvatljivih ženskih uloga (npr. viši nivo obrazovanja).

Izvor: – Petrović, Jasmina 2011. Pregled odnosa društva prema osobama sa invaliditetom kroz istoriju, Filozofski fakultet Univerziteta u Prištini