Pre pola veka Romi u Kragujevcu bili su kovači, čergari, svirači i sluge: Stigli su iz Jasenice, Bosne, Osanice, Resave, Gruže i Timoka

Tokom 19. veka, kao novi naseljenici, koji dolaze od 1804. godine bili su naseljeni u varoši, na mestu gde je bio Šanac Kragujevac, odakle su kasnije, u naselju Paliluli, u blizini fabrike konzervi – naselju Licika i u manjem broju u Sušici.

Njihovo selo bilo je Trmčište, takođe, kasnije raseljeno, a živeli su i u 39 naselja u slivu Lepenice. U četiri kragujevačka sela imali su svoje zasebne krajeve u Jabučju, Korićanima, Kormanu i Mironiću, a u ostalih desetak naselja živeli su sporadično.

Veliki broj porodica doseljen je privremeno, a kasnije su od čergi postala stalna staništa. U najvećem broju su bili kovači i svirači, ređe koritari i džambasi, koji su se bavili prodajom konja i stoke.

Porodice Roma, koje su se kretale po naseljima u slivu Lepenice, iz mesta u mesto su kovači, čergari, svirači, sluge, a bavili su se i prosjačenjem. Najviše doseljenih je iz Jasenice, Bosne, Osanice, Resave, Gruže i Timoka.

Na treći dan Svete Trojice, 3, jula 1897. godine, u Staroj crkvi pokršteno je njih 400, a krstio ih je, nakon četiri godine priprema sveštenik Mihailo Jakovljević.

Početkom 20. veka, slavili su, po istraživanju Todora Radivojevića, istraživača porekla stanovništva, najviše Sv. Petku, Sv. Nikolu, a u manjem broju Sv. Vasilija, Đurđevdan, Aranđelovdan, Mitrovdan i Sv. Jovana.

Veliko stradanje Romi su doživeli u oktobarskoj tagediji 1941. kada je veliki broj pripadnika ove etničke grupe streljan sa hiladama drugih Kragujevačana na stratištu u Šumaricama.

Po poslednjem popisu Roma u Kragujevcu ima 1.482, ali se procenjuje da je romska populacija daleko brojnija i, po podacima romskih organizacija, iznosi oko 16.000.

Najviše ima Tamara, Arlija, i kućevnih Roma, koji su se socijalizovali sa sredinom u kojoj žive i govore pretežno srpski jezik, dok romski govore iskuljučivo oni koji žive u romskim naseljima, van centra grada.

Po veri se dele na pravoslavne i muslimane, s tim da je najviše pravoslavnih, dok su Romi muslimani došli kao raseljena lica sa Kosova i Metohije (oko 4.000) nakon egzodusa iz 1999. godine.

U današnjem Kragujevcu Romi žive u devet naselja. Najveće skupine su u naseljima Licika, Palilula, Bresnica, Kolonija, Aerodrom, Sušica, Stanovo, Kozujevo, kao i u divljim naseljima, koja su improvizovana, bez kuća i infrastrukture, a stanuju i u svim drugim delovima grada.

Romi su naseljeni u većem broju i u selima u okolini grada: Mečkovac, Korman, Erdeč, Grošnica i Ilićevo.

Stari zanati kojima su se tradicionalno bavili tokom 20. veka, kako navode etnolozi su bili: kovački, limarski, bravarski, obućarski, popravka kišobrana, čišćenje cipela, oštrenje noževa su donekle napušteni, a danas se bave svim zanimanjima, kao i njihovi sugrađani, s tim da muzika ostaje kao jedno od tradicionalnih zanimanja.

U Kragujevcu Romi su poznati sportisti, najčešće fudbaleri i bokseri. Njihov fudbalski klub „Zvezda” osnovan je 1934. godine. Na dresu su preko grudi imali veliku zvezdu a kragujevčani su ih zvali „crne zvezde” ili „crni panteri”.

Klub, koji je igrao na terenu FK „Arsenala” prestao je sa takmičenjem devedesetih godina prošlog veka.

Tradicionalno, svake godine u grdau na Lepenici u februaru mesecu održavaju Bal Roma kao i svoj veliki praznik isceliteljke i zaštitnice Bibije, u naseljima Licika i Pailula, druge ili treće nedelje uskršnjeg posta.

Danas, po istraživanjima etnloga kragujevački Romi najviše slave Sv. Nikolu, preko 70 posto, a od ostalih krsnih slava Sv. Stefana, Aranđelovdan, Sv. Vasilija, Sv. Tri Jerarha, Pavlovdan, koji se slavi kao litija u naselju Licika kod zapisa.

Đurđevdan, takođe, slave kao litiju a, od zanatskih, esnafskih slava među njima je najčešća kovačka – Sv. Atanasije.

Bibija i Zavetina

Najveći romski praznik posvećen deci je Tetkica Bibija, koji se proslavlja u celom svetu. Vezan je za predanje o starici koja je izlečila bolesnu decu. Proslavlja se tokom godine, a u Kragujevcu, u naseljima Licika i Palilule, obično petkom u drugoj ili trećoj nedelji Uskršnjeg posta. U Palilulama je pre Drugog svetskog rata okupljanje bilo ispod zapisa. Trpeza je bila postavljana na razastrtom ćilimu, a deca su pevala pesmu ,,Bibijaku sastipe”.

Danas se proslava Bibije odvija u centrima ovih naselja, na otvorenom, uz postavljenu posnu trpezu na kojoj je posluženje. Mesta su obeležena metalnim krstovima, 1997. godine. Na krst domaćini slave donose i postavljaju ikonu nekanonizovane svetice Bibije. Roditelji sa decom dolaze i pale sveće za zdravlje u improvizovanoj palionici.

Romi u selu Korman u blizini Kragujevca na na letnje Vračeve slave i Zavetinu (običaj koji su Srbi prestali da obeležavaju). Poziva se sveštenik, da očita molitvu i preseče kolač sa domaćinom slave. Domaćin sprema ručak za članove svoje porodice i prijatelje, uz sofru kod zapisa i uz muziku.

„Tarot” i „Papirnati život”

Povodom Svetskog dana Roma, grad Kragujevac u partnerstvu sa obrazovno-kulturnom zajednicom „Romanipen” sproveo čitav niz kulturnih aktivnosti koje za cilj imaju očuvanje romskog identiteta i jezika pod nazivom „Me sem Rom”.

Prošlog petka u Malom likovnom salonu Narodnog muzeja otvorena je izložba „Tarot, velika Arkana”, našeg poznatog akademskog slikara dr Zorana Tairovića, a prekjuče je u istoj galeriji prikazana projekcija njegovog dokumentarnog filma „Papirnati život”.

Juče je održano književno veče „Romi na drumovima/Lutajuće srce” romskih pesnika Rajka Jovanovića i Maje Jovanović, a manifestacija „Me sem Rom”, završava se večeras panel diskusijom pod nazivom „Romski kulturni momentum – pogled u budućnost”, takođe, u Malom likovnom salonu.

Svetski dan Roma svojim sugrađanima čestitao je danas i gradonačelnik Nikola Dašić. Upriličen je i prijem u Skupštini grada kojem su prisustvovale Mina Rolović – Jočić, državni sekretar Ministarstva za ljudska i manjinska prava i društveni dijalog i Marina Vasić regionalni menadžer Saveta Evrope i Evropske unije ROMAKTED programa.

Više vesti iz ovog grada čitajte na posebnom linku.

Još vesti iz ovog grada

Kragujevački FIN i zvanično u blokadi: Bivši rektor Filipović pokušao da demotiviše studente, ispraćen zvižducima sa plenuma

Slikanje poezije i pisanje slike: Razgovor i projekcija radova „Aberacij(e)” Vlade Milojkovića u SKC Kragujevac

Niko ne sme da se meša u rad tužilaštva: Reakcije na izjavu Vučevića da „tužilaštvo nije bilo fer” pa je predsednik „morao da se umeša”

Duboki bes i ogorčenost: Od jutros nastava „skraćena” u kragujevačkim školama