Preispitivanje uloge Diane Budisavljević

Na ovom okruglom stolu o spasavanju srpske dece iz ustaških logora u NDH, pored Dejana Ristića govorili su istoričari iz Hrvatske i RS Nataša Mataušić i Vladimir Vukliš, kao i Živko Zelenbrz, rođen kao Živko Ivančević, jedno od spašene srpske dece.

Šta je zapravo bila NDH, kako je ustaški pokret preuzeo sve poluge vlasti, pod kojim je okolnostima Austrijanka Diana Budisavljević, rođena Obekser (1891–1978), supruga uglednog zagrebačkog lekara Julija Budisavljevića, uspela da spasi srpsku decu iz ustaških logora, kakve su bile njihove sudbine, da se njihovo pokatoličavanje može smatrati “duhovnim genocidom”, kako to doživljavaju pojedini srpski krugovi – sve tu bila pitanja o kojima se razgovaralo u Atrijumu NBS.

Za sve češća revizionistička tumačenja da “NDH nije bila ni nezavisna, ni država, a ni Hrvatska”, istoričar iz Arhiva RS Vladimir Vukliš rekao je da je to bila i “propagandna formulacija iz rata korišćena da se Hrvati pridobiju za partizanski pokret, ali da je danas naučno beznačajna”.

On je naglasio da “ustaški pokret ne predstavlja hrvatski narod, čiji ga dobar deo nije prihvatio” i objasnio kako su ustaše od “nacinalno-revolucionarne organizacije sa nekoliko stotina članova postali državni teroristički aparata koji je sprovodi zločine”.

Prema Vukliševim rečima, akcije Diane Budisavljević ne bi bile moguće bez saradnje sa delom državnog aparata koji se nije slagao sa zvaničnom politikom NDH i pripadnicima otpora.

Nataša Mataušić, čiju je doktorsku disertaciju o Diani Budisavljević objavila beogradska izdavačka kuća Laguna, ispričala je kako je došlo do tog njenog naučnog istraživanja, na koji su način, uz dozvole vlasti, srpska deca izvođena iz logora i davana na usvajanje, kakva je u tome bila uloga Rimokatoličke crkve.

On je objasnila da se radilo o deci uzrasta od dojenčadi do 14 godina, od kojih mnoga nisu oporavila od tretmana u logorima.

Prema njenim rečima, najtragičnija bila je sudbina dece u Logoru u Sisku – građa je bila toliko teška i mučna da je na nekoliko meseci prekinula rad na istraživanju.

– Diana Budisavljević imala je 15, 16 različitih vrsta kartoteka sa podacima i imenima više od 12 hiljada dece jer je želela da posle rata nađu svoje roditelje.

Ona je većini dece pre svega spasila život i ne može se govoriti o nasilnom pokrštavanju. Udomiteljske porodice su krštavale usvojenu decu, ali je većina rata našla svoje roditelje i vratila se svojoj prvoj veri.

Neki nisu znali da su usvojeni ili nisu našli roditelje. Bilo je i onih koji nisu želeli da znaju svoje pravo poreklo – naglasila je Nataša Mataušić.

Živko Zelenbrz ispričao je svoju sudbinu jednog od spašene srpske dece, broj 1128 koji mu je dala Diana Budisavljević kad je 25. septembra 1942. spašen iz Logora u Sisku.

Usvojili su ga 1942. tranvajdžija Mato Zelenbrz i njegova supruga Marija, fabrička radnica, mladi bračni par bez dece u čijem je domu odrastao i koje je smatrao svojim pravim roditeljima, iako oni nikad nisu krili da je usvojen i pokušavali da pomognu da nađe biološke roditelje.

On tvrdi da se ne seća ničeg iz rata, a njegov pravi identitet utvrđen je na osnovu dela spiska Diane Budisavljević sa imenima šest hiljada dece, koji je sada u posedu Muzeja žrtava genocida i uz angažovanje Ambasade Srbije u Hrvatskoj.

Dejan Ristić najavio je na tribini u NBS da će Muzej žrtava genocida uputiti zahtev Vladi Srbije da Živko Zelenbrz dobije srpsko državljanstvo.

Đaci svako obraćanje pozdravljali aplauzima

Tribini u NBS prisustvovale su grupe đaka iz beogradskih škola, koji su svako od obraćanja učesnika razgovora o stradanju srpske dece u NDH pozdravljali aplauzima. U razgovoru sa publikom čule su se ocene da spiskovi Diane Budisavljević nisu bili tajni posle Drugog svetskog rata – da su obavljeni u više knjiga, čiji su naslovi citirani, kao i da ih ne treba porediti sa Šindlerovom listom, jer Šindler nije pokatoličavao spašene Jevreje. Iz publike su se čula i mišljenja da stradanje srpske dece u logorima u NDH ne može svesti samo na pitanje “promene identiteta” jer je reč o genocidu, kao i pitanje zbog čega se Dan državnosti Srbije obeležava razgovorom o stradanju Srba u drugoj državi.