Foto: RSENa današnji dan pre 30 godina premijerno je emitovana emisija Most Radija Slobodna Evropa (RSE), autora Omera Karabega, kao prva regionalna radijska emisija nastala posle raspada Jugoslavije.
Prvi Most emitovan je 24 aprila 1994. godine iz studija Radija Slobodna Evropa u Minhenu. Most je pokrenut u jeku rata, kada su bile pokidane sve veze među ljudima na prostoru bivše Jugoslavije.
Redakcija je došla na ideju da preko svog studija u Minhenu, gde se tada nalazila, a potom i preko studija u Pragu, uspostavlja telefonski kontakt između značajnih ličnosti političkog, kulturnog i javnog života iz Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Srbije, Crne Gore i Kosova, a povremeno i iz Makedonije i Slovenije.
Kako objašnjava Karabeg, cilj je bio da se proveri da li se i pored rata i pored ubitačne propagande koja je širila mržnju, i pored satanizacije svega što nije naša nacija, naša vera, naše pleme, može voditi dijalog.
„Činilo se da je to nemoguć poduhvat. Jer, teško je bilo poverovati da je posle Vukovara, posle koncentracionih logora u Bosni i Hercegovini i opsade Sarajeva dijalog uopšte moguć“, navodi Karabeg.
Prema njegovoj oceni, pokazalo se, međutim, da na prostoru bivše Jugoslavije ima mnogo ljudi koji su spremni na dijalog i da se može razgovarati, čak i o najosetljivijim temama o kojima nije postojao ni minimum saglasnosti.
Most na izvestan način predstavlja svedočanstvo o tome da su dijalog i tolerancija bili mogući i u najtežim ratnim vremenima, kao i da mržnja i ksenofobija nisu prirodno stanje na prostoru Zapadnog Balkana kao što su tvrdili ideolozi rata, ističe Karabeg.
U Mostu se vodio dijalog o raspadu Jugoslavije, sudbini BiH, sličnostima i razlikama između političke scene u Srbiji, Hrvatskoj, BiH i Crnoj Gori, polemisalo se o ratnim zločinima, ulozi Haškog tribunala, ispitivale su se mogućnosti uspostavljanja pokidanih kulturnih veza između država nastalih na području bivše Jugoslavije, razgovaralo se o odnosima između religijskih zajednica.
Ratne Mostove najteže je bilo raditi sa Sarajevom, jer su telefonske veze bile u prekidu. Jedina mogućnost za razgovor bila je da učesnik iz Sarajeva, izlažući se snajperima, dođe u sarajevski biro Radija Slobodna Evropa u kojem je bio satelitski telefon.
Most je septembra 1994. godine uspostavio prvi javni dijalog između Miloševićeve Socijalističke partije Srbije i Rugovinog Demokratskog saveza Kosova.
Bio je to Most u kojem su učestvovali Mihajlo Marković, ideolog vladajuće partije Srbije, i Fehmi Agani, potpredsednik Demokratskog saveza Kosova, uz Ibrahima Rugovu, glavni pobornik politike nenasilnog otpora srpskom režimu, podseća Karabeg.
„Aganija su kasnije za vreme NATO bombardovanja ubili pripadnici srpske policije“, dodaje on i precizira da je Most od tada napravio više od 150 srpsko-albanskih dijaloga.
Radio Slobodna Evropa je u to vreme bio jedini medij na kome se vodio srpsko-albanski dijalog. On se u Mostu nikada nije prekidao, ni u najgorim ratnim vremenima za vreme Miloševićevog terora i NATO intervencije kada su mnogi sagovornici Albanci bili van Kosova, ni posle završetka rata kada su Srbi na Kosovu bili izloženi represalijama, ni posle proglašenja nezavisnosti Kosova kada je Beograd prekinuo sve veze sa Prištinom, naglašava Karabeg.
Do sada je emitovano više od 1.300 Mostova, a u njima je učestvovalo više od 2.000 ličnosti sa područja bivše Jugoslavije.
To su bili predstavnici vlasti, opozicioni lideri, publicisti, pisci, glumci, sveštenici, naučni radnici. Iako je većina razgovora imala karakter oštrih polemika, oni su se odlikovali kulturom dijaloga, tolerancijom i spremnošću da se sasluša tuđe mišljenje.
Most je od prvog dana bio zamišljen ne samo kao radijska, nego i kao novinska rubrika. Prenosili su ga mnogi dnevnici i nedeljnici u regionu.
U Srbiji je Most redovno prenosio dnevnik Naša Borba, a potom njen naslednik Danas, povremeno i nedeljnik Vreme, u BiH dnevnik Oslobođenje i nedeljnici Dani i Svijet, u Hrvatskoj dvonedeljnik Zarez, a povremeno i dnevnici Večernji list i Novi list, u Crnoj Gori dnevnik Vijesti i nedeljnik Monitor, na Kosovu dnevnik Koha Ditore i u Makedoniji dnevnik Nova Makedonija i nedeljnik Puls.
Dijalozi vođeni u Mostu publikovani su u dve knjige. Prvih sto dijaloga, nastalih u toku rata, objavljeni su 1998. godine pod naslovom “Most dijaloga, razgovori ratu usprkos”. Druga knjiga Mostova nosila je naslov “Dijalog na buretu baruta” i sadržala je srpsko-albanske dijaloge.
Knjiga je objavljena na srpskom i albanskom jeziku. Povodom promocije albanskog izdanja u Prištini je avgusta 2002. godine održan okrugli sto o srpsko-albanskim odnosima koji je okupio najprominentije srpske i albanske učesnike dijaloga vođenih u Mostu. To je bio prvi skup te vrste nakon rata.
Omer Karabeg dobio je za Most nagradu ”Jug Grizelj” koja se dodeljuje za dostignuća u istraživačkom novinarstvu u službi razvijanja prijateljstva među ljudima.
Dobitnik je i nagrade „Dr Erhard Busek“ za doprinos boljem razumevanju u Jugoistočnoj Evropi koju dodeljuje SEEMO – Medijska organizacija Jugoistočne Evrope
Kada sam krenuo da pravim Most, kaže Karabeg, rukovodio sam se izrekom da je bolje hiljadu dana razgovarati, nego jedan dan ratovati.
Pokazalo da se može razgovarati ratu uprkos, ali na ovim našim prostorima dijalog, nažalost, ne sprečava rat, ocenio je Karabeg.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
