„Rak grlića materice mogao bi da bude sprečen HPV vakcinom“: Dr Samir Obućina o čestoj vrsti raka u Srbiji

Odgovarajući na pitanje koji su dosad mogući uzroci pojave karcinoma grlića materice, dr Obućina  objašnjava:

– Infekcija Humanim papilloma virusom (HPV) je najvažniji faktor rizika i uslov za nastanak raka grlića materice. Do danas je identifikovano više od 100 tipova tih virusa. Skoro trećina tipova HPV se prenosi seksualnim putem i dovode do infekcije polnih organa i anogenitalne regije muškaraca i žena. I pored toga što su faktor rizika za nastanak ove bolesti, mnogi tipovi HPV ne nose isti rizik za nastanak maligne transformacije. Pored HPV infekcije, postoje i drugi faktori koji su neophodni da bi se rak grlića materice razvio: polna aktivnost pre 17 godina, promiskuitetno ponašanje, nezaštićeni polni odnosi, anamneza seksualno prenosivih bolesti ili genitalnih bradavica, infekcija HIV-om, pušenje ili pasivno pušenje, dugotrajna primena oralnih kontraceptiva, imunosupresivna stanja (HIV, stanja posle transplantacije organa), način života (loši socio-ekonomski uslovi), genetski faktori. U riziku su žene koje su ranije lečene zbog premalignih stanja (CIN 2 i CIN 3), kao i one koje ne odlaze redovno na kontrole i žene kojima prethodno nije redovno rađen Papanikolau test (PAP test).

Da li bolest daje simptome ili koliko dugo ih ne daje?

U početku bolest obično ne daje nikakve simptome jer većina žena stvori antitela na HPV, a da nije ni svesna da je bila zaražena. U nekim slučajevima HPV infekcija može da se održava bez ikakvih simptoma i više godina. Jedini način da se sazna da li postoje abnormalne ćelije koje se mogu razviti u rak je sprovođenje skrining testa. Kada se rak grlića materice proširi, obično daje sledeće simptome: vaginalno krvarenje između menstruacija, menstrualno krvarenje koje je duže ili jače nego obično, bol tokom seksualnog odnosa, krvarenje nakon seksualnog odnosa, bol u maloj karlici, uporan sukrvičav vaginalni sekret, vaginalno krvarenje nakon menopauze.

Koliko često su indikovani kontrolni pregledi svih građanki bez obzira na to da li imaju neke tegobe ili ne?

Preporuka je da redovne ginekološke preglede treba započeti u prve tri godine posle početka seksualne aktivnosti. Ukoliko su dva uzastopna citološka brisa urađena tokom godine dana, u razmaku od šest meseci normalna, periodični pregledi citološkog brisa (Papanikolau test) ženama koje pripadaju grupi prosečnog rizika mogu se raditi u dužim vremenskim intervalima,i na tri godine. Za seksualno aktivne žene mlađe od 30 godina, kao i za žene iz grupe povišenog rizika, predlaže se uzimanje citološkog brisa jednom godišnje. Posle 65 godina, pod uslovom da je žena redovno dolazila na preglede i da su nalazi bili normalni, citološki bris može se raditi u dužim vremenskim intervalima, na tri godine.

Šta je zlatni standard prevencije raka grlića materice?

Zlatni standard prevencije raka grlića materice je uvođenje organizovanog skrininga. Cilj skrininga za rak grlića materice je smanjenje broja obolelih i broja umrlih od ove bolesti. Osim toga, ranim otkrivanjem i uspešnijim lečenjem, značajno se poboljšava kvalitet života žena, omogućava očuvanje mogućnosti ostvarivanja trudnoće, između ostalog, i sa ekonomskog aspekta, višestruko se smanjuju troškovi lečenja. Mnoge mere obuhvataju sprečavanje infekcije Humanim papilloma virusom, nastanak upornih infekcija i pojava premalignih i malignih promena na grliću, vakcinacijom protiv HPV, promena seksualnog ponašanja, prevencija pušenja i ostale zdravstveno-edukativne aktivnosti.

Šta je Papa test i koliko pomaže u ranom otkrivanju prekanceroznih i kanceroznih promena u tkivu?

Papa test, koji se naziva i PAP test, je procedura za testiranje na rak grlića materice kod žena. Papa test podrazumeva prikupljanje ćelija iz grlića materice pri ginekološkom pregledu. Rano otkrivanje raka grlića materice pomoću Papa testa pruža veće šanse za njegovo izlečenje. Papa test takođe može otkriti promene u ćelijama grlića materice koje ukazuju na to da li bi se rak mogao potencijalno razviti u budućnosti. Rano otkrivanje ovih abnormalnih ćelija pomoću Papa testa je prvi korak u zaustavljanju mogućeg razvoja raka grlića materice.

Da li postoji sigurna prevencija raka grlića materice i kakvu ulogu u tome ima HPV vakcina?

Ne postoji 100 odsto sigurna prevencija raka grlića materice, a jedna od primarnih metoda prevencije jeste HPV vakcina. Primenom HPV vakcine sprečava se nastanak perzistentne infekcije, prekanceroznih promena i maligne bolesti izazvanih određenim tipovima HPV. I pored toga, trenutno registrovane vakcine ne pružaju zaštitu od svih onkogenih HPV tipova. Najveća zaštita se postiže primenom vakcine pre početka seksualne aktivnosti, u uzrastu od 12 do 14 godina. Visoka zaštita se postiže imunizacijom i kod osoba ženskog pola starijih od 14 godina, odnosno starosti od 15 do 26 godina ukoliko nisu otpočele seksualnu aktivnost. Vakcina nema terapijski efekat i ne može se korisiti za lečenje postojećih lezija izazvanih HPV.

Ako dođe do kancera koji su dostupni načini lečenja u Srbiji? Koliko stadijuma bolesti ima, uspešnost izlečenja u odnosu na stadijum bolesti.

Pacijentkinje sa rakom grlića materice često imaju kompleksne probleme koji ne mogu biti rešeni od strane jednog specijaliste (ginekologa-onkologa), pa je u našoj zemlji pristup dijagnostici i lečenju ove bolesti multidisciplinarni, a to znači da su uključene mnoge specijalnosti: patolozi, radiodijagnostičari, radioterapeuti, hemioterapeuti i sve ostale specijalnosti, čiji rad uključuje brigu o pacijentkinjama sa rakom grlića materice. Osnovne metode koje se primenjuju u lečenju raka grlića materice su hirurgija, radioterapija i hemioterapija. O vrsti lečenja odlučuje se na osnovu stadijuma bolesti, histoloških osobina tumora, godina pacijentkinja, njenog opšteg stanja i, takođe, poseban tretman imaju trudnice.
Rak grlića materice u svom razvoju prolazi kroz četiri stadijuma, pa u zavisnosti od toga određuju se određene hirurške tehnike, od manje invazivnih do radikalnih hirurških intervencija. Ukoliko se promene otkriju u početnoj, premalignoj fazi, lečenje je jednostavno i izvodi se laserom, elektrokauterizacijom ili radio-talasima. U velikom procentu slučajeva u početnim stadijuma, nakon ovih intervencija izlečenje je uspešno. Ukoliko se bolest, ipak, ne otkrije u premalignoj fazi, u zavisnosti od toga koliko je uznapredovala, rade se hirurške intervencije, a pacijentkinje sa najtežim stadijumima bolesti (III i IV), se tretiraju radio i hemioterapijom.

Da li vam je poznata aktuelna statistika o učestalosti javljanja bolesti, odnosno koliko godišnje žena oboli od raka grlića materice, a koliko ih se izleči?

Rak grlića materice je četvrti najčešći rak kod žena u svetu sa oko 604.000 novih slučajeva i 342.000 umrlih na godišnjem nivou.. Prema statističkim podacima najveća učestalost karcinoma grlića materice je u manje razvijenim zemljama . Prema poslednjim podacima, Srbija je sada na petom mestu novootkrivenih slučajeva, posle Rumunije, Makedonije, Bugarske i Litvanije. U Srbiji je rak grlića materice, posle karcinoma dojke, na drugom mestu. Ova bolest je čertvrti po redu uzrok smrti.
među malignim neoplazmama žena. Najveće stope incidencije i mortaliteta od raka grlića materice su u zemljama sa niskim i srednjim prihodima. Ovo odražava velike nejednakosti izazvane nedostatkom pristupa nacionalnoj vakcinaciji protiv HPV-a, skriningu grlića materice i uslugama lečenja i socijalnim i ekonomskim determinantama. U Srbiji se godišnje ta dijagnoza postavi kod oko 1.200 žena, a svake godine od raka grlića materice umre 453 žena. Kada se otkrije na vreme, u početnim stadijumima bolesti, rak grlića materice je izlečiv u 80-90 odsto slučajeva.