Foto: Zoran MišićSave Srbia our ally – ili Spasimo Srbiju našeg saveznika, ogromna je lego instalacija od 66 hiljada kockica na kojoj dominiraju likovi srpskih vojnika uokvireni zastavama Srbije i Amerike.
Reč je prikazu američkog plakata iz Prvog svetskog rata kojim se poziva u pomoć Srbiji, tada ugroženoj od sila Atante, a koji je dominira na postavci izložbe fotografija „Zaboravljena istorija“ o pozitivnim primerima iz srpsko-američke istorije.
Izložba je otvorena u sredu, 8. decembra u Muzeju Stara livnica kragujevačke fabrike „Zastava oružje“. Svečano otvaranje organizovali su fabrika Zastava oružje, „Zastava Arms USA“ i „Halyard Mission“ („Halijard misija“) fondacija.
Zajednička istorija država SAD i Srbije je prepuna čvrstih veza zasnovanih na zajedničkim vrednostima, interesima i značajnoj međusobnoj podršci, ističu organizatori postavke naglašavajući da je njen cilj „da istakne duge, ali malo poznate odnose između naša dva naroda“.
A sama (dvojezična postavka na srpskom i engleskom) na 20 bilborda govori o mnogim takvim nepoznatim ili davno zaboravljenim pričama koje već tri veka spajaju našu zemlju i Ameriku.
Počinje od novije istorije i rata u Vijetnamu sa životopisom Lensa Sadžmana (Šijana), američkog vojnog pilota iz Milvokija čiji su preci emigrirali u SAD, a koji je 1968. godine odlikovan Ordenom časti – najvišim vojnim priznanjem pripadnika američke vojske.
Sajdžam je oboren u Vijetnamu 1967. godine i krio se 45 dana na terenu u džungli.
Uhvaćen je i mučen i od posledica torture je preminuo ne odavši ništa.
Zaboravljene priče se nastavljaju sa Džoržom Vujnovićem, takođe pripadnikom američke armije, koji je posle bombardovanja Jugoslavije 1941. godine avionom prebegao u Afriku a potom se u Americi priključio tamošnjoj Kancelariji za strateške usluge i bio uključen u Operaciju „Halijard“ tokom koje je spašeno 500 savezničkih vazduhoplovaca oborenih nad teritorijom okupirane Srbije.
Naših korena je i Nik Lalić, rođen 1916 u Ohaju, dete srpskih emigranata koji je takođe imao važnu ulogu u „Halijardu“ a posle Drugog svetskog rata je bio poznati košarkaš.
Srpske i sportske korene imao je i Džordž Musulin, pre Drugog rata poznati igrač američkog fudbala koji se 1943. godine padobranom spustio na okupiranu teritoriji i priključio odredima generala Draže Mihailovića, gde je ostao godinu dana i rukovodio Operacijom „Halijard“.
Veliki deo postavke posvećen je baš ovoj vojnoj operaciji u Pranjanima gde su četnici 1944. godine podigli improvizovani poletno-sletnu pistu sa koje je spašeno 343 američka, osam britanskih i 16 savezničkih vazduhoplovaca drugih nacionalnosti oborenih iznad, tada okupirane Srbije.
Deo izložbe govori i srpskim (i jugoslovenskim pilotima i posadama) koji su se tokom ovog rata, po dogovoru predsednika Trumana i kralja Petra Drugog uključili u američku avijaciju na bombarderima B-24.
Zaista je nepoznata priča o Rut Mičel, ćerci srpskih emigranata rođenoj 1889. godine u Zapadnoj Virdžiniji.
Ona je bila jedanaesto dete Džona Mičela, uglednog člana Demokratske stranke i senatora SAD. Njen brat, general Džon Mičel slovi za „oca američkog ratnog vazduhoplovstva“ a drugi brat joj je kao pilot poginuo u borbama nad Francuskom.
Rut je od 1938. godine bila dopisnik londonskih „Ilustrovanih vesti sa Balkana“. Početkom rata priključila se jedinicima generala Mihailovića i bila zarobljena 1941. godine od Gestapoa u Dubrovniku.
Pošto su SAD u tom trenutku bili neutralna zemlja, nije pogubljena već razmenjena godinu dana kasnije za nemačke zarobljenike. Potom se posvetila humanitarnim akcijama zbrinjavanja srpske ratne siročadi.
Izložba „Zaboravljene istorije“ podseća nas i na brojne dobrovoljce srpskog porekla iz Amerike (poput devetorice braće Vajagića – „novih Jugovića“ koji su svi učestvovali u proboju Solunskog fronta) a kojima je posle Velikog rata data mogućnost da se nasele u Kraljevini Jugoslaviji u takozvanim dobrovoljačkim naseljima (mahom u Vojvodini) poput Banatskog Višnjićeva (po Filipu Višniću).
Odnosi između naše dve zemlje nisu uvek bili zasnovani na ratnoj istoriji pa je istaknut i primer Endruja Karnegija čijim donacija je podignuto zdanje Univerzitetske biblioteke u Beogradu.
Iako američko-srpski diplomatski odnosi zvanično datiraju od 1881. godine po organizatorima izložbe Prvi svetski rat je bio temelj na kojem je formirano prijateljstvo naša dva naroda koje traje više od veka. Iako se Amerika tek od 1917. godine uključila vojno u ovaj sukob američki narod je prepoznao hrabrost i ogromnu žrtvu srpskog naroda još na samom početku Velikog rata.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
