Od Lenjina do Putina: Zašto su se sve Rusi iz Moskve selili u Beograd

Migracije između Balkana i Rusije ponekad su imale dvosmerni karakter zbog geopolitičkih promena, ekonomije i ratova. Pre ruske agresije na Ukrajinu, Rusi su bili veoma zastupljeni kao turisti, kupci nekretnina i investitori na Zapadnom Balkanu.

Međutim, posle početka rata u Ukrajini usledile su migracije i Rusa i Ukrajinaca, koji Srbiju i Crnu Goru, pre svega, vide kao svoju privremenu ili stalnu destinaciju.

Ovi događaji su podsetili na masovne migracije iz carske Rusije, odnosno iz Sovjetskog Saveza posle Oktobarske revolucije, kada je elita i kozaci, kojima nije bilo mesta u novom poretku, emigrirali na Balkan.

U proleće 1919. preko jadranskih luka u Kraljevinu SHS doselilo se 60.000 ruskih izbeglica. Bili su to izuzetno obrazovani pojedinci iz državne uprave, vojske, akademske zajednice koji su dali nemerljiv doprinos razvoju zajedničke države Južnih Slovena.

Međutim, raskol između Staljina i Tita smanjio je njihov broj i uticaj, a okretanje Jugoslavije Zapadu sprečilo je formiranje jačeg sovjetskog uticaja kao u istočnoevropskim državama Varšavskog pakta. Međutim, to nije bila prva seoba Rusa u Srbiju i druge južnoslovenske zemlje.

Razni razlozi i potrebe doseljavanja Rusa u Srbiju

„Prvi masovni dolazak Rusa u Srbiju dogodio se u leto 1876. godine tokom priprema za prvi srpsko-osmanski rat. Te godine, na poziv srpske vlade i kneza Milana Obrenovića, u Srbiju je došlo skoro 5.000 oficira i vojnika.

Među oficirima su bile istaknute ličnosti ruske vojske, među kojima su generali Mihail Černajev i Semjon Novoselov, pukovnik Mihail Rajevski i drugi. General Černajev je postavljen za komandanta Moravskog ratišta, a general Novoselov za komandanta Iberijske vojske“, kaže Milovan Ćurčić, predsednik Nacionalnog saveta ruske nacionalne manjine u Republici Srbiji.

Kao i 90-ih godina prošlog veka, iz Rusije su i u 19. veku dolazili dobrovoljci, medicinsko osoblje, oprema i drugi vidovi podrške.

„Uporedo sa dobrovoljcima koji su u Srbiju došli u organizaciji Sveslovenskog dobrovoljačkog pokreta, Rusko društvo Crvenog krsta poslalo je u Srbiju 95 lekara, 111 bolničara, 60 medicinskih sestara dobrovoljaca i 128 tona bolničke opreme.

Ovo je bila ogromna pomoć i podrška Kneževini Srbiji. Isto se ponavlja i u Balkanskim ratovima 1912. godine, koje je vodila balkanska koalicija (Srbija, Crna Gora, Bugarska) protiv Osmanskog carstva. Ruski dobrovoljci zajedno sa srpskom i crnogorskom vojskom borili su se protiv moćnog Turskog carstva. 1914. godine ruski dobrovoljci su ponovo bili u Srbiji, zajedno sa medicinskim osobljem i ogromnom pomoći ruske države u hrani, oružju, sanitetskom materijalu i ostalom“, dodaje Ćurčić.

Završetak Prvog svetskog rata i promena vlasti u Rusiji promenili su i strukturu migracija iz Rusije.

„Od 1918. do 1922. godine talas ruskih emigranata zahvatio je Balkan, a time i novoosnovanu Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. Za neke je Južnoslovensko kraljevstvo bilo tranzitno područje za razvijene zapadnoevropske zemlje.

Nekoliko desetina hiljada Rusa je ostalo na Balkanu između dva svetska rata, od kojih većina na teritoriji današnje Srbije. Često se s razlogom ističe njihov doprinos društveno-socijalnom razvoju balkanskih naroda“, ističe Ćurčić.

Pored navedenog, u novije vreme dolazi i do uspostavljanja porodičnih odnosa, što je dovelo do još intenzivnijeg zbližavanja.

„Neobična i nova migracija iz Sovjetskog Saveza, odnosno iz Rusije, masovnije se odvijala u poslednjim decenijama 20. i prvim decenijama 21. veka. Reč je o dolasku ruske ženske populacije na udaju, uglavnom u Srbiju.

Ovaj migrantski talas doveo je do stvaranja većeg broja mešovitih porodica uz veliko odobravanje svih slojeva srpskog društva i institucija. Sve navedeno je u srpskom društvu razvilo svest da je useljavanje ruskih državljana u Srbiju poželjno, ne ulazeći u uzroke njihove migracije“, smatra Ćurčić.

Problem integracije

Bez obzira na veoma dobru saradnju Srbije i Rusije, veliki je izazov kako novopridošlim Rusima obezbediti kvalitetno obrazovanje i druge osnovne potrebe.

„Postoji novo pitanje koje ’visi u vazduhu‘, a to je kako pomoći novopridošlim Rusima, odnosno ruskoj deci, da se privremeno integrišu u školski sistem i da redovno pohađaju nastavu na maternjem jeziku. Nacionalni savet ruske nacionalne manjine nije finansijski pripremljen za ovakav sled događaja, a koliko vidim, nije ni Ministarstvo prosvete Republike Srbije.

Ako znamo da je u toku popis stanovništva, a samim tim i ruskih nacionalnih manjina, u čemu je donekle angažovan i Nacionalni savet, kao i izbori za nacionalne savete, mogućnost da se pomogne ruskoj deci da se integrišu bezbolnije u srpski obrazovni sistem, sve je ograničenije“, objašnjava Ćurčić.

Svako mešanje naroda sa sobom nosi i razmenu znanja, veština i navika, što obično koristi obema stranama. Osim toga, ruska kultura, književnost, jezik i umetnost imaju snažan uticaj na Južne Slovene, o čemu svedoče brojni rusizmi koji su postali deo govornog i zvaničnog jezika.

Rusi i Ukrajinci imaju snažan uticaj na ekonomiju Crne Gore

Od svih balkanskih zemalja, ekonomski uticaj Rusije bio je najizraženiji u Crnoj Gori zbog njene zavisnosti od turizma i geografskog položaja. Kneževina Crna Gora ima izuzetnu istoriju odnosa sa carskom Rusijom, koja je zvanično počela 1711. godine.

Koliko su Crnogorci imali poverenja i očekivanja od Rusa, govori i podatak da je od 1767. do 1773. godine Crnom Gorom vladao čovek nepoznatog porekla, car Šćepan Mali, koji se predstavljao kao ruski car Petar III Romanov.

Crna Gora je u procesu izgradnje države imala veliku podršku Rusije, posebno kroz finansije, a njeni državnici su primali i penzije od Rusije, što pokazuje dubinu uticaja i zavisnosti Crne Gore od stranih faktora. Ruski uticaj bio je isprepleten sa interesima evropskih sila, što se ponovilo i nakon obnove nezavisnosti 2006. godine, piše AJB.

Kao rezultat ruske agresije na Ukrajinu i vojne mobilizacije, 13.500 ruskih državljana dobilo je privremeni ili stalni boravak u Crnoj Gori i 11.100 Ukrajinaca po osnovu privremene zaštite ili odobrenog boravka, pokazuju podaci Ministarstva unutrašnjih poslova.

Njihovo prisustvo je povećalo priliv novca, ali generisalo rast cena nekretnina i zakupnina, što je otežalo život lokalnog stanovništva u ovom kriznom periodu.

Udruženje „Car Nikolaj“ i izdavačka kuća Pegaz iz Bijelog Polja objavili su 2011. godine knjigu Rusi u Crnoj Gori, koja dokumentuje bogatu zajedničku istoriju dva naroda.

Doseljavanje Rusa preko jadranskih luka

Rusi beleže skoro vek svog postojanja i u Hrvatskoj: naseljavanjem, preseljenjem, emigracijom, brakom, školovanjem i zaposlenjem, kaže dr. Filip Škiljan, autor knjige Tragovi ruskih emigranata u Hrvatskoj.

Prema njegovim rečima, „broj Rusa u Hrvatskoj nikada nije bio veliki, ali je njihov značaj u privredi, nauci, kulturi, obrazovanju i umetnosti bio veoma jak“.

„Prvi Rusi su stigli u Hrvatsku, odnosno Zagreb, 1915. godine. Bili su zarobljenici iz Prvog svetskog rata. U poslednje dve godine rata u Austrougarskoj je bilo skoro 1.000.000 ruskih ratnih zarobljenika, dok ih je u Nemačkoj bilo oko 900.000. Na teritoriji Kraljevine SHS broj ruskih zatvorenika bio je između 4.000 i 5.000. Odlukom državnih organa od 18. februara 1919. godine svi Rusi koji nisu hteli da se vrate u Rusiju, a nisu bili teret državi, mogli su da ostanu u Kraljevini SHS“, kaže Škiljan.

U svojoj knjizi podsjeća na značaj ruskih emigranata u hrvatskoj povijesti, njihov doprinos u kulturi, umjetnosti, književnosti, znanosti, gospodarstvu, arhitekturi, slikarstvu, glumi, plesu i svim drugim oblastima, te bilježi mjesta gdje su Rusi djelovali u Hrvatskoj i doneo napredak zajednici..

„Ukupan broj ruskih izbeglica koje su stigle u Kraljevinu SHS između 1919. i 1923. godine bio je između 41.000 i 44.000 1923. godine. Međutim, emigracija iz Kraljevine SHS je za deset godina svela rusku emigrantsku grupu na oko 30.000 ljudi. Po svojoj obrazovnoj strukturi ruski emigranti su bili izuzetno obrazovani. Pored toga, odlikovala ih je pripadnost urbanom tipu stanovništva. Kraljevina Srbija i Crna Gora je u vreme njihovog dolaska bila agrarna zemlja, kao i sve druge balkanske zemlje, sa veoma malim procentom visokoobrazovanog stanovništva“, dodaje Škiljan.