Sećanje na tragediju u Smederevu

U Smederevu će danas biti obeležena godišnjica eksplozije municije u gradskoj tvrđavi 1941. godine, kada je poginulo, prema raznim izvorima, između 500 i 4.000 ljudi. Kao i svake godine, 5. juna u 14.14 lokomotive na smederevskoj železničkoj stanici zavijanjem sirena podsete stanovnike grada da je tog dana 1941. u trenu Smederevo sravnjeno sa zemljom.
Na dan sećanja postavlja se izložba fotografija o eksploziji u kojoj su stradale i kuće udaljene desetak kilometara od tvrđave. Prema dokumentu likvidacione komisije za obnovu Smedereva, od 2.393 porodične kuće samo 25 ostalo je neoštećeno. Eksplodirala je municija lagerovana u smederevskoj tvrđavi na otvorenom prostoru. Nije utvrđen uzrok eksplozije, nepoznat je i tačan broj poginulih. Na mestu eksplozije nastao je krater dubine devet i prečnika 50 metara.
Pisac knjige „Traganje za istinom“ inženjer Miroslav Stanković izračunao je da se na grad sručilo najmanje 4.000 tona kamena iz zidina tvrđave. Prvu procenu o pogibiji 4.000 ljudi dala je nemačka komanda u Beču. Posle Drugog svetskog rata broj žrtava je kontinuirano smanjivan dok nije prepolovljena procena nemačke komande. Na spomen kosturnici, podignutoj 1942. upisano je 485 imena. Nisu upisana imena stradalih putnika voza broj 4714. Zna se da su vagoni, zbog pazarnog dana i deljenja svedočanstava učenicima gimnazije, bili prepuni i da je i na platformama svakog vagona stajalo po desetak putnika.
Komesar za obnovu Smedereva Dimitrije Ljotić na prvom pomenu žrtvama eksplozije 1942. događaj je nazvao „Zavetni dan“. Ime je posle Drugog svetskog rata promenjeno i do 1981. pomen se zvao „5. jun“, a od tada „Dan nezaborava“. Ime koje je dao Ljotić, saradnik nemačkih nacističkih okupatora, vraćeno je 2005. godine. Direktor Istorijskog arhiva Smedereva pokrenuo je inicijativu da se pomenu vrati ime koje je dao Ljotić i da se jedan park u centru nazove „Venac Dimitrija Ljotića“. To je grad podelilo a u javnosti se pojavio niz oprečnih stavova. Kada su se strasti stišale, 2007. godine i pomenu je vraćeno ime iz 1981. – „Dan nezaborava“.