Slavan, zaboravljen pa još slavniji

NJegove duboko upečatljive slike života na selu kao i veliki broj alegorijskih izobraženja, idu u remek-dela celokupne istorije umetnosti. Nils Bitner, profesor istorije umetnosti na Akademiji likovnih umetnosti u Štutgartu, napisao je i objavio u prominentnoj ediciji C. H. Beck Wissen monografiju Piter Brojgel Stariji (Nils Bittner: Pieter Bruegel d.a, Minhen 2018) o ovom velikom slikaru, čija se 450. godišnjica smrti proslavlja monumentalnom monografskom izložbom u bečkom Muzeju istorije umetnosti (od 16. oktobra prošle do 13. januara ove godine).

Brojgelova popularnost rezultuje i na moralizujućim i kompleksnim kompozicijama koje posmatrača uvlače u vrtloge tematskih višeslojnosti njegovog likovnog jezika. On je još za života bio traženi umetnik, zbog čega su njegove slike još u to vreme dosezale neuobičajeno visoke cene. „Da li je Brojgel moralist ili fatalist? Optimist ili ciničar? Humorista ili filozof? Žitelj sela ili grada? Folklorist ili intelektualac? Regionalist ili univerzalist? Humanist ili mizantrop? Revolucionar ili pasivni posmatrač?“ – kaskada je antiteza koje postavlja holandski umetnik i pisac Harold van der Per u svojoj knjizi o Brojgelu. Dostupni izvori o životu Pitera Brojgela Starijeg sasvim su retki i bledi. Karel fan Mander, holandski Vazari, spominje ga u Schilder-Boeck, najstarijoj knjizi o slikarstvu u Holandiji, objavljenoj 1604. Shodno njoj, važio je za posebno uspešnog kozera sa legendarnim statusom, koji je vladao umećem izvanrednog ilustrovanja. U 18. veku pao je u zaborav, ali ga od 19. veka kupuju muzeji i galerije.

Delovao je najviše iz Antverpena, u ono vreme možda jedan od najbogatijih gradova Evrope, kao jedan drugi Hijeronimus Boš i ostavio za sovom 40 slika, među njima one najslavnije poput Seljačke svadbe, Vavilonske kule ili Zemlje dembelije, kao i 67 crteža koji su bili osnova za bakroreze. Kad gledalac jednom vidi snažne Brojgelove slike više ih ne zaboravlja. Te slike, iako nastale pre više od 450 godina, postale su fenomen 20. veka. Broj studija o njegovom delu se iz godine u godinu umnogostručava i doseže mere nepreglednog mora literature. To je možda i bila inicijalna iskra Nilsu Bitneru da najrelevantnije o Brojgelu sažme u jednu konciznu i didaktički napisanu monografiju o slikaru. Nils Bitner u 11 poglavlja predstavlja život i delo velikog slikara, razdvajajući legendu od fakata, prodirući u simboliku i alegorijske slojeve Brojgelovih slika i analizujući 39 dela genijalnog majstora. Opsežna literatura i registar ličnosti i azbučni registar opisa slika zaokružuju ovaj hvale vredan uvod u delo Pitera Brojgela Starijeg.