Spekulacije crkvenih izvora u Skoplju i Beogradu: Priznanje MPC nije samo crkvene, već i političke prirode, i ima veze sa Rusijom

Carigradska patrijaršija je 9. maja uspostavila evharistijsko jedinstvo sa MPC koja je 1967. jednostrano proglasila autokefalnost, bez kanonske saglasnosti SPC kao „majke Crkve“ u kojoj od je od 1959. imala široku autonomiju.

„Carigrad“ je u sinodskom saopštenju najavio da će o evharistijskom prevazilaženju raskola izdati poseban patrijaršijski i sinodski akt, a da SPC ostavlja da „u okviru kanonskog akta i crkvenog predanja reguliše administrativna pitanja koja postoje između nje i Crkve u Severnoj Makedoniji“. Najnovijom odlukom Carigrada, MPC je dobila naziv Ohridska arhiepiskopija, čiji se poglavar arhiepiskop Stefan (Veljanovski) u pisanoj formi obavezao da, kako se ističe u carigradskom saopštenju, neće koristiti reč Makedonija niti iz nje izvedene termine, iako se 2018. tadašnji makedonski premijer Zoran Zaev u jeku rešavanja novog imena BJRM u pregovorima sa Grčkom javno kleo da takva „ponuda“ ne postoji u pregovorima sa Fanarom.

– Aktom od 9. maja Carigradska patrijaršija je, kao i slučaju davanja tomosa tzv. Pravoslavnoj crkvi Ukrajine, otvoreno narušila kanonski poredak vaseljenske Pravoslavne Crkve i ugrozila njeno jedinstvo. Priznajući raskolničku tzv. MPC za kanonsku crkvu, Carigrad je nekanonski upao na teritoriju pod jurisdikcijom SPC i time povredio i umanjio punoću autokefalnosti naše Crkve. Ovakav akt ne ostavlja mogućnost da SPC, kao majka Crkva, izvorno reši pitanje autokefalnosti tzv. MPC, jer je to pitanje već rešio Carigrad. To je suprotno jedino ispravnoj kanonskoj praksi da je volja majke Crkve danas jedini zakoniti izvor autokefalnosti. U svojim papističkim ambicijama Fanar je pravo priznanja jedne crkve oteo ovim aktom SPC i time ozbiljno degradirao njenu autokefalnost. Da bi odbranila ne samo kanone Pravoslavne crkve, svoju kanonsku teritoriju, već i svoju autokefalnost, SPC bi morala da oglasi ništavim akt Carigradske patrijaršije i da sa njom prekine opštenje sve dok Fanar ne poništi odluku od 9. maja – kaže za Danas profesor Zoran Čvorović sa Pravnog fakulteta Univerziteta u Kragujevcu.

On ukazuje da se „u osnovi akta od 9. maja nalazi istočnopapističko učenje o tobožnjoj vrhovnoj sudskoj vlasti Carigradske patrijaršije nad drugim pomesnim autokefalnim crkvama, zasnovano na pogrešnom tumačenju 9, 17. i 28. kanona četvrtog Vaseljenskog sabora“.

– Tumačenje prema kome carigradska katedra ima pravo da razmatra apelacione prizive osuđenih klirika drugih samostalnih crkava suprotno je 5. kanonu prvog Vaseljenskog sabora, kanonskoj poslanici Kartagenskog sabora papi Celestinu i drugim brojnim pravilima i tumačenjima najautoritativnijih vizantijskih kanoničara. Polazeći od takvog pogrešnog tumačenja, Carigradska patrijaršija je 2018. primila u liturgijsko opštenje ukrajinske raskolnike, na čelu sa Filaretom Denisenkom, koga je 1992. Moskovska patrijaršija lišila čina, što je tada priznao i patrijarh Vartolomej. Sada je Carigradska patrijaršija, kao apelaciona instanca, rešavajući po žalbi tzv. MPC od 2018. primila u liturgijsko opštenje raskolnike koje je isključila SPC i priznala kao kanonsku crkvu – upozorava profesor Čvorović.

Pošto najnovije odluke Carigrada o MPC treba da prihvate i ostale pomesne pravoslavne crkve, na potezu je najpre crkveni Beograd. U SPC do zaključenja ovog izdanja našeg lista nije bilo zvaničnog reagovanja, iako je reč o eparhijama pod kanonskom jurisdikcijom Srpske patrijaršije, koja je na tom prostoru 2002. obnovila autonomnu Ohridsku arhiepiskopiju na čijem je čelu arhiepiskop Jovan (Vraniškovski). Saborskom odlukom iz 1992, SPC je zadržala jurisdikciju nad celom teritorijom nekadašnje SFR Jugoslavije koja je garantovana Tomosom Carigradske patrijaršije iz 1922, uključujući i današnju Severnu Makedoniju.

Nezvanično, pojedini srpski crkveni krugovi nemaju dilemu da je reč o „upozorenju“ zbog protivljenja SPC nekanonskim potezima Carigrada u Ukrajini, čija je zvanična kanonska Crkva autonomni deo Moskovske patrijaršije. Teško je reći da je ovo uvod u makedonsku reprizu ukrajinskog crkvenog spora, za koji carigradski patrijarh Vartolomej javno tvrdi da nema nikakve veze sa aktuelnim ratnim sukobima u Ukrajini.

Pojedini srpski crkveni izvori ne isključuju ni mogućnost da na primeru MPC takozvane grčke crkve udaraju „packe“ pravoslavnoj slovenskoj braći zbog osnivanja Erzahata Moskovske patrijaršije u Africi kao odgovor Carigradu na stvaranje nekanonske crkve u Ukrajini 2018, uprkos više vekova starom carigradskom tomosu o ruskoj crkvenoj jurisdikciji u ovoj bivšoj sovjetskoj republici.

U crkvenim izvorima i u Skoplju i Beogradu spekuliše se da stvar nije samo crkvene već i političke prirode i da ima veze sa Rusijom, Zapadom, ali i predstojećim potezima novo-stare naprednjačke vlasti u Srbiji koja navodno ozbiljno računa na patrijarha srpskog Porfirija (Perića), kako bi se amortizovalo eventualno reagovanje SPC u slučaju da se zvanični Beograd odluči na uvođenje sankcija Moskvi koliko već u junu ili da pusti KiM niz vodu kriveći za to rusku državu politiku. U prilog tome govore i tvrdnje makedonskih crkvenih medija da se poglavar SPC pre odluke Carigrada početkom maja u Nišu tajno sastao da predstavnicima MPC, što je javno potvrdio u đurđevdanskoj besedi crkvi u Loparima član Sinoda, episkop zvorničko-tuzlanski Fotije (Slađević). I sam učesnik tog susreta, on je na Đurđevdan najavio da bi na predstojećem majskom Saboru MPC mogla da se vrati u kanonsko jedinstvo sa SPC.

Početak majskog zasedanja Sabora SPC najavljen za 15. maj u Sremskim Karlovcima obeležavanjem 100. godišnjice obnavljanja Srpske patrijaršije Tomosom iz Carigrada, koji je još krajem maja 2018. doneo sinodsku odluku da u vezi MPC „preduzme neophodne korake, u skladu sa suverenim pravima, istorijskim i kanonskim obavezama i privilegijama prvoprestone Vaseljenske patrijaršije“. Da li su najnoviji potezi Carigrada, koji se u Skoplju ocenjuju kao „istorijski događaj“ planirani na nedavnom niškom sastanku niko ne govori. U Srpskoj patrijaršiji nezvanično se spekuliše da će se SPC navodno oglasiti pre majskog Sabora.

Vest o prekjučerašnjem stupanju Carigradske patrijaršije u evharijsko jedinstvo sa MPC pod „firmom“ Ohridska arhiepiskopija prvi je objavio grčki crkveni portal Ortodokstajms sa zajedničkom fotografijom carigradskih „sinodalaca“ i makedonskih vladika. Prva čestitka stigla je iz zvanične Atine. Iako je nekadašnja SFRJ sa Grčkom imala vizni režim ne samo zbog Brozove podrške grčkom partizanskom pokretu već i zbog nerešenog makedonskog pitanja, aktuelni grčki premijer Kirijak Micotakis poručio je da je odluka Fanara „potvrda vekovnog višestruko negiranog makedonskog nacionalnog identiteta“.

„Ovim aktom još nisu rešeni konačni status i ime, aku najvažniji i najveći korak je završen. Sada je naša pravoslavna crkva u zajednici sa svim pravoslavnim crkvama – poručio je preko Fejbuka predsednik Makedonije Dmitar Kovačevski i dodao da je ubeđen da odluke Carigrada automatski znače i „priznavanje kontinuiteta MPC sa drevnom Ohridskom arhiepiskopijom“.

Ipak, u Skoplju su svesni da sa Fanara još nisu dobili punu crkvenu samostalnost.

– Razgovori sa SPC nastavljaju se do regulisanja konačnog statusa naše Crkve, saopštio je juče Sinod MPC posle vanrednog zasedanja.

Rusi čekaju srpski stav

Ruska pravoslavna crkva će, pre svega, uzeti u obzir pristup SPC, kojoj i dalje priznajemo isključiva kanonska prava u Severnoj Makedoniji, saopšteno je iz RPC, povodom odluke Carigrada kojom je u Severnoj Makedoniji kao i u Ukrajini stvorena paralelna pravoslavna jerarhija. Pre tajnog susreta u Nišu sa predstavnicima MPC, poglavar SPC je 27. aprila imao video razgovor sa patrijarhom moskovskim i sve Rusije Kirilom i zvaničnicima RPC, a jedna od tema bila je i Ukrajina. On se od ponedeljka, povodom 425 godina od spaljivanja moštiju Svetog Save i 350 godina od upokojenja svetog Vasilija Ostroškog, nalazi u poseti „svetosavskim eparhijama“ – Mileševskoj, Zahumsko-hercegovačkoj, Crnogorsko-primorskoj i Budimljansko-nikšićkoj.

Pretenzije i deobe

– Samo konstituisanje autonomne Ohridske arhiepiskopije kao autonomne crkvene organizacije unutar SPC je bio opasan i čini se kratkovid eksperiment da se prevaziđe problem makedonskog raskola. Ohridska arhiepiskopija bila je osnovana čak sedam vekova pre Srpske autokefalne crkve, da je od druge polovine 11. veka služila kao instrument za helenizaciju balkanskih Slovena, te da je njen arhiepiskop Dimitrije Homatijan početkom 13. veka bio najveći protivnik srpske crkvene autokefalnosti i uopšte dela Svetog Save. S obzirom na Homatijanovu tvrdnju da je Srpskoj crkvi majka Crkva bila Ohridska arhiepiskopija, a ne Carigradska patrijaršija, možemo doći u poziciju da crkva u Makedoniji, iako u svom posedu ima listom srednjovekovne manastire srpskih vladara-ktitora, iskaže kao Ohridska arhiepiskopija izvesne pretenzije prema SPC. Kako Bugarska crkva ima pretenzije da bude jedini naslednik Ohridske arhiepiskopije, davanje naziva Ohridska arhiepiskopija tzv. MPC, Carigrad će samo povećati sukobe i deobe između Makedonaca i Bugara, a ništa manje i između Srba i Makedonaca. Ako je imperijalni panhelenizam uvek bio generator unutar slovenskih sukoba, onda je jasno zašto se Fanar opredelio da tzv. MPC prizna pod imenom Ohridska arhiepiskopija – objašnjava profesor Zoran Čvorović.