Foto: A.R.Selo Rajac koje se nalazi nadomak Negotina poznato je po svojim vinskim podrumima, smeštenim na brdu iznad sela gde se nalazi i mistično Rajačko groblje.
Međutim, ovo nije priča o vinu, ovo je priča o rajačkom groblju, koje se nalazi svega nekoliko koraka od vinskih podruma, na kraju vinskog sela.
Do groblja se stiže brzo, stazom koja od drveta zapisa vodi ka izlazu iz sela. Na prvi pogled nema ničeg neobičnog, ali nakon desetak koraka svaki posetilac sa čuđenjem zastaje pred nagdrobnim spomenicima neobičnog izgleda.
Prema podacima koje je 2011. godine prikupio Zavod za zaštitu spomenika kulture – na starom groblju u Rajcu nalazi se oko 1.500 spomenika.
Najstariji potiču iz druge polovine XVIII veka, a najvećim delom spomenici su podignuti u XIX veku.
Ono što se odmah uočava je da na spomenicima nema imena, pa otud i misterija u čiju čast su podignuti. A svaki je pravo malo remek delo.
Na većini se uočava se simbol perunike – koja se povezuje sa kultom boga Peruna, odnosno slovenskim nasleđem, kao i kolovrat, odnosno svastika (koja je tek sredinom XX veka stekla negativan prizvuk zato što je postala nacistički simbol).
Svaki spomenik – od najmanjeg do najvećeg je ukrašen i uklesanim simbolima u obliku polukruga, kruga , polumeseca, stabala, trouglova, zmija i krstova, cik-cak linija. Svaki simbol ima svoje značenje: prolaznost vremena, neprekidni ciklus života i smrti, solarni ciklus, proleće i leto.
Pojedini spomenici imaju „kapu“, a pojedini su bez „kape“. Veruje da su spomenici sa „kapom“, koji neodoljivo podsećaju na prirodne skulpture iz Đavolje varoši, posvećeni muškarcima, dok su oni bez „kape“ posvećeni ženama.
Prema rečima dr Dejana Krstića, etnologa i antropologa, na teritoriji Srbije i Balkana, postoje razne kamenorezačke škole.
– Oni su pravili spomenike i druge razne predmete, kao što su i zavetni krstovi, nadgrobni krstovi, ali i korita od kamena i mnogo šta drugog. Majdani su bili tamo gde je kamen mek za obradu. Poznata škola na teritoriji Srbije je studenička škola, koja pokriva jugozapadni deo Srbije, i veći deo Srbije. Na teritoriji Istočne Srbije postoje tri kamenorezačke škole: krajinska oko Negotina, zorunovačka oko Knjaževca i treća je temska, kod Pirota – ističe Krstić.
Kako Krstić ističe za Danas, ovo u Rajcu je posebna krajinska kamenorezačka škola, ona se prostire skoro do Zaječara, negde do Grlišta, ali kako se od centra škole odaljavamo, spomenici su sve manji i manji.
– Spomenici u okolini Negotina, gde je centar te škole, javljaju se veoma monumentalni spomenici i Rajačko groblje je jedno od tih. Ono je takođe dobro očuvano, i osim toga što su spomenici veliki, oni su po dekorativnosti i po izuzetnim simbolima, koji se ne javljaju u ostalim kamenorezačkim školama, izuzetno značajni, pošto su to prastari simboli, koji se prenose iz prastarih vremena, pre hrišćanstva – objašnjava naš sagovornik.
On, takođe kaže, da postoje dva tipa spomenika, stubasti i u obliku krsta. To su obično solarni simboli, simboli sunca, koji su vezani za najstarije slojeve religije.
– Rajačko groblje, kao i pivnice, koje su spomenik na neki drugi način, treba posmatrati kao mesto gde se spajaju dve kulturne vrednosti – kazao je Krstić.
U obližnjem selu Rogljevu, koje je kao i Rajac vinsko selo, nalazi se groblje sa potpuno identičnim spomenicima.
Nažalost, iako se i na ovom zaboravljenom groblju mogu pronaći spomenici vanvremenske lepote, ono je zapušteno, a nedavno su entuzijasti rodom iz ovog kraja rasčistili rastinje oko ovih spomenika, u pokušaju da ih očuvaju od zaborava, ali je put do očuvanja za generacije koje dolaze dug i dalek.
Ostaje da se nadamo da će ovi prelepi spomenici, koji su mnogo više od počasti odate preminulima, biti očuvani za generacije koje dolaze.
Više vesti iz ovog grada čitajte na posebnom linku.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
