Srbija je posle smrti patrijarha Pavla dobila i „duboku Crkvu“

Upravljao je SPC bezmalo 19 godina tokom kojih se krvavo raspala nekadašnja SFR Jugoslavija, njena naslednica SRJ preživela NATO bombadovanje, smenjen režim Slobodana Miloševića, a na Kosovu i Metohiji, na kome je kao episkop službovao 33 godine, uveden je 1999. protektorat UN pod kojim je prognano više od 250 hiljada Srba, broj ubijenih i otetih ni posle četvrt veka nije precizno utvrđen, dok je gotovo 150 srpskih svetinja uništeno i oskrnavljeno.

Iako su mu pojedina braća arhijereji povremeno prebacivala to što je 1. decembra 1990. na tron Svetog Save došao još za života svog prethodnika obolelog patrijarha Germana (Đorića), što crkveni Ustav ne poznaje, njegovo upravljanje Crkvom bilo je primer danas nedostižne sabornosti, crkvene demokratije i slobode. Tokom njegovog patrijarškog staža činilo se moguće da se SPC oporavi od nasilne posleratne ateizacije, kontrole i uticaja komunističkih vlasti, ali za deceniju i po njegovi nasledici „crkveni brod“ ne samo da su zaokrenuli već je, na sliku i priliku naprednjačke države, dobio i „duboku Crkvu“.

Patrijarah Pavle je, kako se priča, na čelo SPC došao iz „devetog kruga“ glasanja kad je imao 76 godina, što je SPC, uprkos njegovom autoritetu, držalo u nekoj vrsti stalne predizborne kampanje. Ipak, pred izbor njegovog naslednika u krugovima bliskim tadašnjoj DS-SPS koaliciji spekulisalo se da samo tadašnji predsednik Srbije Boris Tadić zna ko će biti 45. poglavar SPC, tako da se za njegov kabinet vezuje izbor tihog, štedljvog vladike niškog Irineja (Gavrilovića).

Iako se očekivalo da će biti dosledan nastavljač dela patrijarha Pavla, koji je uprkos svim unutarnjim nesuglasicama držao Sabor na okupu, patrijarh Irinej je posle samo nekoliko nedelja posle izbora izvršio „udar“ u Eparhiji raško-prizrenskoj (ERP), najugroženijem delu SPC na prostoru koji je dalje „ratna zona“. Sinod je tvrdio da je reč o finansijskim proneverama u ERP, ali je slučaj smenjenog vladike Artemija (Radosavljevića) pokazao dublju političko-crkvenu pozadinu i bio prvi u nizu kanonski spornih smena u Saboru SPC pod patrijarhom Irinejem. Taj potres koji je doveo do stvarnja ERP u egzilu, danas sa 45 „katakombi“ širom Srbije i sveta, u SPC traje već 14 godina, o čemu svedoči i poslednjih nedelja sve vidljiviji pritisak Patrijaršije na „egzil“.

Patrijarh Irinej je sa Tadićevom vlašću vodio „tihi rat“ oko crkvene imovine. Sa dolaskom naprednjaka na čelo Srbije vratio je u neku ruku model crkvenog ponašanja iz turskog doba – bez javnog zameranja i otpora, mada ga je u početku bilo, ali i bez gušenja osnovnih crkvenih pravila i kritičkih stavova prema Vučićevoj vlasti unutar SPC. Da li je takva „taktika“ došla glave patrijahu Irineju u vojnoj kovid bolnici na Karaburmi? To samo bog zna, kao i kad su u pitanju takoreći serijske „korona smrti“ među srpskim vladikama tokom pandemije o kojima se i izvan SPC i to ne samo u crkvenim krugovima ispredaju svakojake teorije.

Još za života patrijarha Irineja naveliko se pričalo da se kao „državni projekat“ za njegovog naslednika priprema tadašnji mitropolit zagrebačko-ljubljanski Porfirije (Perić) koji je to više puta javno negirao. On je zaista i došao na tron Svetog Save 18, februara 2021. uz spekulacije o kupovini crkvenih glasova, pritiscima i ucenama, pričama o rođačkim vezama sa Vučićem po „ženskoj“ liniji, koje ni predsednik Srbije, a ni aktuelni patrijarh nisu javno osporili.

Kad mu je „belu panu“ na ustoličenju u beogradskoj Sabornoj crkvi umesto zvaničnog „čuvara trona“ na glavu stavio kontroverzni trgovac crkvenim odeždama ipođakon Dejan Nakić, bivši lični sektar patrijarha Irineja, navodno „nokat i prst“ sa Vučićevom ekipom i „čuvar“ crkvenih računa, novi 46. poglavar SPC skrušeno je najavio da će „ići stazama svojih prethodnika – patrijaraha Germana, Pavla i Irineja“. Jedno vreme viđan je kako ide pešice po Beogradu, po ugledu na patrijarha Pavla. I to je sve.

Izborom patrijarha Porfirija prevlast u SPC i zvanično je preuzela struja njegovog duhovnog oca episkopa bačkog Irineja, za koju se na pojednim crvenim portalima čak tvrdi da je od „crkvenog klana“ sad navodno postala „glavni tok srpskog pravoslavlja“. Iako su bili konkuretni na poslednjim izborima u SPC 2021, aktuelni poglavar i njegov „tata“, kako ih u patrijaršijskim izvorima nazivaju, smatraju se glavnim „kreatorima“ crkvene politike koju su obojica prilepila kao „smrt-lepkom“ za Andrićev venac. Mnogi procenjuju da iz odnosa u trouglu između Vučića, patrijarha Porfija i njegovog „tate“ treba tumačati sadašnje ponašnje vrha SPC – poglavara i sabora episkopa koji je se ponaša kao da je definitivno spustio „belu zastavu“ pred Sinodom koji, po prirodi načina sastavljanja i (malo)brojnosti članova crkvene vlade, vlast može lakše i efikasnije da kontroliše.

Model upravljanja prenet iz Novog Sada na Arhiepiskopiju beogradsko-karlovačku za koju je nadležan – „uvrtanje ruku“ sveštenstvu pod firmom crkvene discipline i poretka, patrijarh Pofirije „burazerski“ sprovodi i među episkopima. Nezapamćeno u novijoj istoriji, Sabor ćuti o KiM, spornim i štetnim političkim odlukama i sporazuma aktuelne Vučićeve vlasti o „svetoj srpskoj zemlji“, pa i tamošnjoj crkvenoj imovini, a da se ne zna ko ga je u SPC za to ovlastio.

Ima li i unutar Sabora suptilnih metoda „ućutkivanja“ kako bi patrijarh Porfirije opravdao to navodno „dovođenje“ na svetosavski tron kako bi KiM bilo pušteno niz vodu bez javnog otpora Crkve? Crkvena istorija će verovatno jednog dana obelodaniti šta se sve događalo na saborskim zasedanjima koja je iz Patrijaršijskog dvora aktuelni patrijarh izmestio u podzemnu zagrobnu kapelu Svetosavskog hrama na Vračaru u kojoj je izabran za 46. poglavara SPC. Saznaće se i kako je za nekoliko sati na Saboru 2022. doneta kanonski sporna odluka o autokefalnosti Makedonske pravoslavne crkve posla pola veka raskola, čime je suspedovana jurisdikcija SPC na delu teritorije definisanom crkvenim Ustavom i Tomosom Vaseljenske patrijašije iz 1920. godine.

Na stranu što patrijarh Porfirije smatra normalnim da moleban služi samo za jednog čoveka, predsednika Srbije, čiji je vrhunac diplomatske veštine uvijanje u državnu zastavu pred kamerama u UN, da se od vernika u hramovima štiti uličnim ogradama protiv demonstranata, izbegava bilo kakve kontakte sa javnošću osim preko pojednih medija, koje bira kao i malobrojne beogradske crkve u kojima služi. On se silno trudi da izjavama i ponašanjem u javnosti o sebi stvorili sliku modernog patrijarha koji „voli sve što vole mladi“, u šta neki čak i veruju, ali realno SPC je sramno sveo na jednu stranku i dvojicu političara – Aleksandra Vučića i Milorada Dodika…

Kome treba takav „svesrpski trijumvirat“? Zašto je usred sveopšteg srpskog nacionalnog, državnog, ekonomskom, egzistencijalnog i svakog drugog jada, odlučio da na poslednjem majskom Saboru, kako je sam rekao „na dobro naroda“ srpske vladike „okiti“ novim titulama, bez ikakvog uporišta u Ustavu i zvaničnom ustrojstvu SPC? U Glasniku, službenom listu SPC, ta saborska odluka nije objavljena, ali jesu samo sinodska imenovanja, tako da Sabor sada, na osnovu radnog staža i dobrog vladanja arhijereja, ima 24 mitropolita i 26 arhiepiskopa. Nezapamćeno, ne samo od upokojenja patrijarh Pavla, nego u istoriji SPC!

Nove titule stara pamet
Vladika bački Irinej, prema novouvedenom titulisanju unutar crkvene jerarhije, sada je mitropolit i arhiepiskop. To nije dovelo promene u njegovom ponašanju i odanosti svakoj, sada SNS vlasti. Iako su i on i patrijarh Porfirije bili u Novom Sadu na dan tragedije koja je na Železničkoj stanici odnela 14 ljudskih života, tamo se nisu pojavili. Oglasili su se izjavama saučešća, a Eparhija bačka je odmah posle nemira 5. novembra u Novim Sadu osudila „politički motivisane nasilne proteste i nerede“ pozivajući na „mir i svaku osudu nasilja“. Ovo saopšenje odmah je postavljeno i na zvanični sajt SPC, među vestima o patrijarhovim aktivnostima.