Stalno preko granice

Žarana Papić je zbilja jedinstvena pojava na našim prostorima, izvanredna u svakom polju u kojem se okušala, britka u kritici, osetljiva na promene u kretanjima teorijskog mišljenja, još osetljivija na istorijske promene koje su preobražavale živote.

Bavljenje njenim delom nudi nam važnu lekciju o tome kako spoljašnje prilike utiču na našu politiku lokacije, ali i na unutrašnje promene izazvane lomovima spolja.

Od najranijih dana, kao mlada sociološkinja, Žarana Papić učestvuje u raznim događanjima čija je žiža Studentski kulturni centar.

Već 1970-ih počinje da prevodi, piše prikaze knjiga i događaja, učestvuje u širim tematskim raspravama, priređuje bibliografije, piše prve tekstove…

Njen snažni interes za žene, žensku emancipaciju, započinje po svršetku studija, tačnije 1976. kad prati dva događaja, temeljna za feminističku istoriju Jugoslavije.

Reč je o konferenciji Hrvatskog sociološkog društva u Portorožu u organizaciji marksističkih centara Hrvatske i Slovenije povodom proslave Međunarodne godine žena (1975), i dvonedeljnom seminaru Women Studies održanom u okviru Interuniverzitetskog centra u Dubrovniku.

Samo dve godine kasnije, zajedno s tadašnjom direktorkom SKC, Dunjom Blažević, Žarana organizuje čuveni skup Drug-ca žena: žensko pitanje – novi pristup?

Drug-ca je okupila najvažnije domaće akterke koje će feminizam učiniti prvim disidentskim kretanjem u Jugoslaviji, i značajan broj strankinja, što će ovaj događaj pretvoriti u burnu, ali jedinstvenu razmenu iskustava žena iz kapitalističkog i socijalističkog bloka.

Tokom 1980-ih, učestvuje u novim promišljanjima ženskog pitanja i to na dva načina: s jedne strane, približavajući zapadni feminizam domaćoj publici – što najbolje pokazuje knjiga Antropologija žene koju je priredila zajedno s Lydijom Sklevicky, s druge – tematizujući istočnu varijantu feminizma i kritičko sagledavanje položaja žene u socijalizmu.

Prilježno nastoji da ukaže na nevidljivost žena u društvenim naukama, prvenstveno u sociologiji (Sociologija i feminizam, 1989), zahtevajući inkluzivniju nauku koja će doprineti građenju inkluzivnije svakodnevice.

Ne treba da nas začudi što će na tom tragu sa Anđelkom Milić i Marinom Blagojević uvesti prvi kurs iz oblasti studija roda na Univerzitetu u Beogradu. Takođe, bila je jedna od deset osnivačica Centra za ženske studije.

Devedesete su iznedrile dve Žarane: onu koja izvodi telo iz naučne pomračine, isterujući ga iz biološke datosti i predruštvene činjeničnosti (Polnost i kultura, 1997); i drugu koja svojim tekstovima viče i plače, nekad u neverici, nekad razjareno – kao da se kretala između sveta i razorene zemlje.

Žarana ostavlja svedočanstva o nepodnošljivosti rata, Naciji (s velikim N) koja je proždrala sve socijalizmom poluemancipovane žene i muškarce ratnom mašinerijom i fašizacijom društva.

Njena veza sa Ženama u crnom i drugim alternativnim mrežama koje su u to vreme bile otelovljenje otpora antiprosvetiteljstvu režima koji je vodio ratove, te konstantno uvezivanje s feministkinjama iz Evrope i sveta, pomagali su joj da se izbori s nečim o čemu govore njeni tekstovi napisani 1990-ih – s naivnošću pred tim kako lako nastaje nova normalnost.

Žarana Papić nas je napustila prerano, 2002. Iza nje je ostalo dragoceno delo i princip koji svaka feministkinja s prostora Jugoslavije čuva kao Žaraninu baštinu: Princip je da se stalno prekoračuju granice.

Stavovi izraženi u ovom tekstu predstavljaju lična mišljenja i stavove autorki i autora i ne moraju nužno odražavati i stavove Fondacije „Fridrih Ebert“