Studentski protest probudio nadu

Mihal Ramač: Bilo je to 1992. (16)

Mihal Ramač (1951), novinar, književnik i prevodilac, objavio je šest zbirki pesama, knjige političkih eseja „Povest o početku kraja“, „S one strane snova“ i „6. oktobar“, preveo na rusinski i s rusinskog tridesetak knjiga. Bio je glavni i odgovorni urednik dnevnih listova Naša Borba, Vojvodina i Danas. Radi u Radio-televiziji Vojvodine. Prema tekstu koji objavljujemo kao feljton snimljena je serija „Bilo je to 1992 – Treća Jugoslavija“ u šest epizoda, koja je emitovana tokom novembra i decembra 2012. godine, najzanimljivije delove iz autorovih zapisa objavljujemo kao feljton.

Izvesni Konstantin Nikolajevič Litvinjenko, navodno student Novosadskog univerziteta, razočaran u svoje vršnjake, obraća se njihovim roditeljima: „Znate li da se zahtjevi iza kojih tobože stoje vaša djeca potpuno slažu sa zahtjevima naših osvjedočenih neprijatelja, Njemačke, na primjer. Mogu li roditelji biti ponosni na djecu koja, makar izmanipulisana, idu putem izdaje svoga nacionalnog i državnog interesa? Vaša djeca-studenti štrajkuju, a u stvari se zabavljaju. Samo, to su opasne igre. Apelujem na vašu savjest da obuzdate adolescentni avanturizam svoje djece.“

Kao i u martu 1991, studenti su osetili ukus slobode, a potom gorčinu poraza. Studentski protest pokrenuo je ogromnu energiju, probudio nadu da će se u Srbiji uspostaviti demokratska vlast koja će obnoviti saradnju sa svetom. Ništa od toga nije se desilo. Narednih godina hiljade mladih odmah posle diplomiranja odlaze u inostranstvo.

Pred Skupštinom Jugoslavije 28. juna počinje Vidovdanski sabor, koji organizuje Depos. Zahtevi su gotovo isti kao studentski: ostavka Miloševića, raspuštanje Skupštine, obrazovanje vlade nacionalnog spasa… Okupljene blagosilja patrijarh Pavle, sa željom „neka više nikada ne padne srpska krv od srpske ruke“. Obraća im se i Aleksandar Karađorđević. Izveštači procenjuju da se okupilo od sedamdeset do sto hiljada ljudi. SUP Beograda izbrojao je ukupno 23 hiljade. Nekoliko hiljada stanovalo je pod šatorima u Pionirskom parku. Televiziju Beograd tih dana čuvaju tenkovi. Sabor je trajao do 5. jula, završen je vatrometom. Bio je to uzbudljiv politički karneval. Režim je ispravno procenio da će za njega biti najbezbolnije ako pusti da okupljeni na miran način ispoljavaju nezadovoljstvo i na kraju se raziđu bez rezultata. Zoran Đinđić piše da je Depos, „ne precizirajući dostižne ciljeve i trajanje, sam sebe doveo u pat poziciju“.

Milošević ima jasan plan kako da ostane na vlasti. Pored Ćosića, isturiće na scenu još jednu ličnost kojom će, smatra, lako moći da manipuliše: za saveznog premijera predlaže Milana Panića, američkog biznismena rođenog 1929. u Srbiji. Panić je pre godinu dana za 50 miliona dolara preuzeo 75 odsto vlasništva zemunske fabrike lekova Galenika. Bio je to, prema tadašnjoj štampi, jedan od najvećih privatizacionih poslova u Istočnoj Evropi.

Pre formiranja prve vlade nove države, odlazeća primenjuje drastične mere: 30. juna sprovedena je devalvacija i denominacija dinara. Izbrisana je jedna nula, vrednost nacionalne valute smanjena je za 120 odsto. Marka po novom košta 129, dolar 200 dinara. Odštampane su nove novčanice od 100, 500, hiljadu i pet hiljada. Od prethodne zamene novca prošlo je samo pola godine. Ljudi još nisu navikli na nove novčanice, a stižu još novije. Junske cene bile su dvostruko veće od majskih. Uoči uvođenja novih mera poskupelo je četiri i po hiljade proizvoda, u prva tri dana jula još pet hiljada. Novine su 1. jula koštale 300, drugog 30, a trećeg 40 dinara. Što je najgore, nije bilo sitnine. Odštampano je ukupno 19 milijardi, najveći deo u novčanicama 5.000 i 1.000 dinara. Na volšeban način, veliki deo dospeo je u ruke pijačnih dilera. Oni nove novčanice prodaju isključivo za marke. Vlast je na taj način izvukla od građana velike količine deviza. U opticaj je pušteno svega 800 hiljada kovanica od jednog dinara. Novine u prvih nekoliko dana nisu prodale ni polovinu tiraža. Na pijacama kusur se vraća isključivo u robi. U manjim mestima mleko, hleb i ostale potrepštine uzimaju se na veresiju. Zbog nedostatka sitnine opšti haos danima vlada i u javnom saobraćaju.

Upravo u vreme zamene novca u saobraćajnoj nesreći u Mađarskoj poginuo je suprug i dvoje dece Dafine Milanović. Okolnosti u kojima se dogodila nesreća nikad nisu razjašnjene. Radovan Karadžić i Goran Hadžić osmrtnice povodom njihove smrti objavljuju na celoj strani Politike.

Posle desetak dana nećkanja, Milan Panić prihvata kandidaturu. Uoči polaska za Beograd najavljuje da će njegovi osnovni zadaci biti prekid rata u Bosni i Hercegovini, uspostavljanje slobodnog višenacionalnog i višereligijskog društva, oživljavanje privrede i sloboda štampe. U Beograd stiže 3. jula. Novinarima saopštava da će o svom trošku stanovati u „Geneks-apartmanima“. Zakupio je 275 kvadrata, mesečno plaća 20 dolara za kvadrat.

Nastavlja se