Margareta Bašaragin, foto: Natalija JakovljevićLola Vol, Ida Sabo, Lili Bek – Krmpotić, Magda Simin Bošan, Magda Rac, Edita Špicer, samo su neke od hrabrih, znamenitih Subotičanki koje su posvetile ili dale svoj život za našu budućnost – u borbi za slobodu tokom Drugog svetskog rata.
Osim u zloglasnoj „Žutoj kući“ u Subotici, današnjem Učiteljskom fakultetu na mađarskom jeziku, gde je tokom Drugog svetskog rata bilo zatečeno i brutalno mučeno, pored muškaraca, i oko stotinak žena, postojao je i logor u Prvoj kasarni, ali i u naselju Prozivka, na mestu gde je nedavno izgrađen novi trgovinski lanac, nalazila se zgrada psihijatrije. Zgrada je bila u funkciji logora gde su većinom smeštane osobe koje su nazivali kolonistima, koji su iz Like i nekih sličnih krajevima, dolazili porodično i naseljavali se ovde, pa su tamo bili proterani i zatvoreni.
I ovaj prostor, poput prostora „Žute kuće“ i danas je neobeležen.
„Žuta kuća“, stara 150 godina, tada je bila banka – štedionica. Međutim, 1941. godine za vreme okupacije, bila je sedište Kontraobaveštajne službe Hortijeve Mađarske.
Predsednica subotičke podružnice Udruženja „Ženske studije i istraživanja“ iz Novog Sada, Margareta Bašaragin, kaže u razgovoru za Danas da su žene u to vreme, u svojim sećanjima, koje je beležila i kasnije objavljivala Subotičanka Lili Bek – Krmpotić, prilikom zatvaranja često selili iz jednog u drugi zatvor, a da mnoge od njih nisu preživele neljudske torture.
„Neke Subotičanke koje su bile aktivne u Narodnooslobodilačkom pokretu su na početku oružanih sukoba napustile Suboticu i ratovale rame uz rame sa partizanima, muškarcima, na nekim drugim prostorima nekadašnje Jugoslavije, kakva je bila Ida Sabo u Sloveniji, Janka Kmezić Dubajić koja je ratovala u Šumadiji, u Banatu, i na kraju na Sremskom frontu. I jedna i druga su dobile odlikovanja za te svoje borbe“, navodi Bašaragin.
Podseća da se u Subotici nisu vodili otvoreni sukobi i borbe u samom gradu, ali su žene pre svega bile zadužene za pojedine aktivnosti koje su zabeležene tokom tih vremena.
„One su se bavile osnivanjem partizanskih baza, skloništa, gde su se partizani i partizanke, koji su učestvovali u otporu, skrivali. Potom su bile kurirke, prenosile su poruke, pa su štampale ’ilegalni’ materijal, prikupljale hranu, odeću, lekove“, objašnjava Bašaragin.
Dodaje da su mnoge Subotičanke učestvovale i u španskom građanskom ratu koji je otvoreno bio protiv fašizma.
Surova mučenja u subotičkim „logorima“
Prema rečima Margarete Bašaragin, postoje podaci o tome kako su mnoge žene ubijane prilikom isleđivanja, batinanja, mučenja, koja su bila krvnička i neljudska.
Dodaje da ne sumnja da nisu postojala i silovanja, iako o tome žene nisu svedočile otvoreno.
„Ja ne sumnjam da su one silovane, ali je interesantno da to u svojim svedočenjima ne spominju. Imamo i slučaj Draginje Lendvai koja je u trenutku kada su je zatočili u Gradskoj kući bila trudna, a od silnih batina je izgubila dete. Pitanje je, kako je u javnosti tog jugoslovenskog društva gledano na pojavu seksualnog zlostavljanja, odnosno silovanja, u Drugom svetskom ratu“, napominje.
Podseća, da se i danas negiraju silovanja tokom ratova devedesetih godina, pa da ne začuđuje ni ova činjenica.
„Razumem sve te žene koje to nisu spominjale, jer je i danas situacija silovanja pre svega stigma za tu ženu, i one nisu htele to da iznose u javnost“, ocenjuje.
Žene su nerado davale svoje biografije
Nakon Drugog svetskog rata pokrajinski Antifašistički front žena (AFŽ) poslao je dopis Gradskom odboru AFŽ-a u Subotici da se sačini spisak svih žena koje su učestvovale u Narodnooslobodilačkom pokretu, koje su bile aktivne u Komunističkoj partiji pre i posle rata, i u kojim ulogama.
„Ta tabela je praćena jednim komentarom žene koja je prikupljala podatke, a koji glasi: ’Podaci koje vam šaljemo nisu do kraja ispravni, zato što mnoge žene, naročito one koje su bile najistaknutije u borbi, nisu htele da daju svoje biografije’“, ističe Bašaragin.
Kako kaže, ideja je bila da se napravi almanah o tim ženama koje su učestvovale u Narodnooslobodilačom pokretu i Narodnooslobodlačkoj borbi.
„Međutim, pretpostavlja se da je to nešto što nisu htele da se obznanjuje, nego su to jednostavno ostavile kao deo prošlosti za sobom. Kod nekih autorki sam pronašla tumačenje da je nakon rata počelo novo jačanje jednog patrijarhalnog modela, kada muškarci nisu voleli da se njihove supruge emancipuju izvan onoga što su oni smatrali da je od njih poželjno“, objašnjava.
Smatra da su žene očigledno sve vreme vodile računa o istoriji žena, trudile su se da beleže događanja i ličnosti koje su bile bitne za društvo.
„Subotičanka Ida Sabo se bavila prikupljanjem biografija žena sa fotografijama, međutim, te kutije sa tom arhivskom građom danas nema u subotičkom Istorijskom arhivu, jednostavno je to negde zagubljeno. Konstantno postoji ta jedna nit pisanja ženske istorije i nekako uvek ostane van glavnog toka“, smatra Bašaragin.
Dodaje da promenom društvenog uređenja ili sistema vlasti, dolazi i do jedne pojave novog pisanja istorije.
„Odnosno do zanemarivanja svih onih dešavanja, zalaganja osoba koje su svemu tome prethodile. Može da se radi i o jednoj neukosti, a sa druge strane to može biti i dirigovano. Mislim da treba da prođe još mnogo vremena da bi se stekla svest o važnosti ovih tema i istorijskih događaja u društvu“, zaključuje naša sagovornica.
Više vesti iz ovog grada čitajte na posebnom linku.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
