Kulturni objekti – logori i mučilišta

Knjiga je autorski rad fotografa Hrvoja Polana, pisca Viktora Ivančića i novinara Nemanje Stjepanovića, u izdanju beogradske organizacije forumZFD.

„Uzimajući za polazište domove kulture i objekte kulturne namjene koji su tokom posljednjeg rata bili pretvoreni u logore i mučilišta, knjiga sinergijom snažnih kreativnih izričaja, te faktografskom komponentom, poziva na promišljanje o odnosu konstrukta nacionalne kulture i nacionalno motiviranog ratnog nasilja. Knjiga kroz tri zasebne autorske cjeline govori o iznimnoj važnosti očuvanja prostora kulture kao prostora slobode“, navodi se u pozivu za promociju ove foto-monografije, koju zajednički organizuju forumZFD i Inicijativa mladih za ljudska prava iz Hrvatske, a moderira Nataša Govedarica.

„Premda je rastakanje počelo znatno ranije, devedesete su zorno pokazale kakve su metode identitetske politike i na koji je način konstrukt nacionalne kulture građen: trebalo je odstraniti tuđe riječi iz vlastitoga jezika, trebalo je uništiti knjige tiskane na tuđem pismu, trebalo je očistiti biblioteke od nepoželjne literature, trebalo je istrijebiti nepoželjna štiva iz školske lektire, trebalo je bunkerirati nepoželjne filmove i televizijske serije, trebalo je zabraniti nepoželjnu glazbu na radio stanicama, trebalo je cenzurirati kazališni repertoar, trebalo je spriječiti prijevode i distribuciju knjiga koje nam nisu potrebne, trebalo je protjerati umjetnike koji nam nisu potrebni, trebalo je srušiti spomenike koji nam nisu potrebni, trebalo je izolirati nepodobne intelektualce, trebalo je onemogućiti nepodobna umjetnička djela, trebalo je pomesti nedostojne pisce iz književnog kanona, trebalo je ukloniti nepouzdane kadrove iz kulturnih institucija“, piše Viktor Ivančić. Podseća, na primer, i da je u Domu kulture u Vitezu, „gdje su Hrvati zatvarali i zlostavljali Bošnjake iz okolnih sela – danas su, prikladno, smještene stranačke kancelarije HDZ-a, a uz birtiju je uređena spomen-soba poginulim vojnicima HVO-a u kojoj su izložene njihove uramljene fotografije“.

„U nešto raskošnijoj izvedbi isto je učinjeno i u Muzeju „Bitka za ranjenike na Neretvi“ u Jablanici – gdje su Bošnjaci zatvarali i zlostavljali Hrvate iz okolnih sela – koji je od 2013. godine vraćen svojoj prvobitnoj namjeni… U Rudom – gdje su Srbi zatvarali i zlostavljali Bošnjake iz okolnih sela – u čijem se sklopu nalazi i Muzej Prve proleterske brigade: izvorna postava premještena je i zgurana u sobu na katu, površine nešto većeg WC-a, dok je u hali u prizemlju uređena „Spomen-soba poginulim borcima Otadžbinskog rata 1992-1996″. Koegzistencija je zapečaćena velikim portretom Draže Mihailovića na ulazu, naslikanoga tehnikom hulja na platnu“, navodi Ivančić.

Nemanja Stjepanović u delu pod nazivom „Kulturologorski vodič“, piše, između ostalog, i o Domu kulture u prijedorskom selu Trnopolje.

„Kada je u proleće 1992. godine Srpska demokratska stranka nasilno preuzela opštinu Prijedor, unutrašnjost Doma kulture raščišćena je i on je, zajedno sa zgradom osnovne škole, fiskulturnom salom, obližnjom prodavnicom i drugim manjim objektima, postao deo kompleksa zatočeničkog centra Trnopolje… Budući da se nalazio u neposrednoj blizini pruge, logor Trnopolje strateški je korišćen kao tranzitno mesto u koje su bošnjački i hrvatski muškarci, žene i deca dovođeni, odatle ukrcavani na vozove i proterivani van teritorije pod kontrolom bosanskih Srba. Zato je broj zatočenika u Trnopolju varirao, ali je izvesno da je kroz njega prošlo najmanje 23.000 ljudi… Iako je zlostavljanje u Trnopolju bilo manjih razmera nego u Omarskoj i Keratermu, maltretiranja i premlaćivanja su i tamo bila svakodnevna, a zatočenici su primoravani i da se međusobno tuku. Silovanja žena bila su učestala. Među silovanima je i dvanaestogodišnja bošnjačka devojčica. Jedan broj premlaćenih muškaraca podlegao je povredama, a češće se dešavalo da zatočenici budu izvedeni i ubijeni na drugim lokacijama. Najteži takav incident odigrao se 21. avgusta 1992. godine, kada je oko 200 muškaraca, od kojih je većina izvedena iz Trnopolja, ubijena na planini Vlašić kod Skender-Vakufa. Ubistvo su počinili pripadnici Interventnog voda MUP-a Republike Srpske iz Prijedora…“, piše Stjepanović.