Ratni zločini prikazani neobjektivno i površno

Desetine hiljada ljudi stradalo je u mnogobrojnim ratnim zločinima počinjenim u ovim ratovima – kao žrtve masovnih ubistava, prisilnih nestanaka, sistematskih silovanja i drugih oblika seksualnog nasilja, pod torturom u mnogobrojnim koncentracionim logorima i mestima zatvaranja.

Uprkos velikom broju sudski utvrđenih činjenica pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) o ovim zločinima i različitim inicijativama uglavnom civilnog društva, države u regionu nastavile su da vode intenzivne sukobe kroz negovanje nacionalističkih verzija ratne prošlosti, uglavnom baziranih na samoviktimizaciji i potpunom odsustvu empatije za patnje ‘drugoga’.

Uprkos sporom napretku koji je postignut u Srbiji od političkih promena 2000. u primeni pojedinih mehanizama tranzicione pravde, definisanje, sprovođenje i ispunjavanje glavnih ciljeva i strategija za suočavanje sa nasleđem zločina iz ratova 1990-ih, nisu predstavljali prioritet niti su bili rezultat iskrene volje političke elite za pomirenje sa susedima. Naprotiv, volja je iskazivana samo kao rezultat političkog uslovljavanja i pritiska od strane međunarodne zajednice i njenih institucija, dok se u Srbiji svakom zgodnom prilikom poricala odgovornost za zločine počinjene od strane pripadnika srpskih snaga, ili se odgovornost izjednačavala insistiranjem na zločinima počinjenim nad Srbima, preuveličavanjem broja sopstvenih a umanjivanjem broja žrtava drugih naroda.

U svojoj „Analizi sadržaja udžbenika istorije u Srbiji o ratovima u bivšoj Jugoslaviji u svetlu utvrđenih činjenica pred MKSJ“, objavljenoj u decembru 2015, Fond za humanitarno pravo (FHP) predstavio je do sada najsveobuhvatniji prikaz na koji su način činjenice o ratnim zločinima predstavljene u udžbenicima u Srbiji. Prema zaključcima FHP-a, ratni zločini počinjeni prikazani su neobjektivno i površno, uz selektivno biranje činjenica, čime se nastojalo prikazati Srbe kao jedine i/ili najveće žrtve sukoba 90-ih, dok su činjenice o stradanju drugih naroda sa prostora bivše Jugoslavije ili odgovornost srpskih snaga za njihovo stradanje skoro potpuno zanemarene.

Iako po intenzitetu i broju ubijenih, poginulih i nestalih nije najrazorniji konflikt u bivšoj Jugoslaviji, konfliktu u Hrvatskoj i njegovim uzrocima posvećeno je najviše pažnje. Iako se u udžbenicima govori posebno o sukobima koji se početkom rata vode u Vukovaru i okolini, ne spominju se mnogobrojni ratni zločini srpskih snaga počinjeni protiv hrvatskog civilnog stanovništva na teritoriji pod kontrolom srpskih snaga u ovom periodu. Daleko najviše pažnje posvećeno je operacijama „Bljesak“ i „Oluja“ hrvatske vojske i policije 1995. za koje se navodi da je počinjeno „planirano etničko čišćenje Srba sa prostora zapadne Slavonije“, kao i „Srba sa prostora Like, Korduna, Banije i Dalmacije“.

Ratu u BiH je u srpskim udžbenicima posvećeno ubedljivo najmanje pažnje, iako je i po broju počinjenih zločina, po ukupnom broju poginulih (oko 100.000 osoba), a i prema broju poginulih i ubijenih Srba (oko 25.000) najintenzivniji konflikt na teritoriji bivše Jugoslavije. Više pažnje je posvećeno samo zločinu u Srebrenici, iako se u većini udžbenika izbegava navođenje pravne kvalifikacije genocida, koju je utvrdio MKSJ u nizu presuda pripadnicima vojnog i političkog vođstva bosanskih Srba. Tek jedan od udžbenika nešto detaljnije piše o ovim suđenjima za Srebrenicu, ali između ostalog, navodi da su podaci o 8.000 ubijenih sporni, te da se i dalje vode rasprave o broju žrtava.

Oružani sukob na Kosovu se od strane autora udžbenika u Srbiji posmatra isključivo kroz prizmu NATO bombardovanja, žrtava stradalih u sukobu s NATO snagama i materijalne štete koja je naneta u periodu od marta do juna 1999. ili kršenjima ljudskih prava ne-Albanaca nakon povlačenja srpske vojske i policije s Kosova. Iako je više predstavnika vojnog i političkog vrha Srbije osuđeno pred MKSJ za zločine na Kosovu, u srpskim udžbenicima se ni na jednom mestu ne spominje stradanje albanskih civila (više od 10.000).

Ovakav način interpretacije ratova iz 90-ih u udžbenicima istorije u Srbiji ni na koji način ne pomaže razvijanju kritičkog sagledavanja prošlosti i obrazovanju mladih generacija na osnovama koje bi doprinele procesu pomirenju u regionu.

Preuzeto iz časopisa Balkan Perspectives, forumZFD-a.