Foto: Vladimir MaričićSvako ko odluči da poseti Dvorski kompleks na Dedinju biće u prilici da nauči novu lekciju iz istorije ili da u najmanju ruku nadogradi prethodno stečeno znanje.
Tokom obilaska, koji traje oko dva sata, posetioci će najpre videti Kraljevski (Stari) dvor, smešten na najvišoj tački Dedinja, koji je građen od 1924. do 1929. godine, prvenstveno za potrebe privatnog života kralja Aleksandra I Karađorđevića Ujedinitelja i njegove supruge, kraljice Marije.
Drugi deo ture rezervisan je za obilazak Belog dvora, ušuškanog u dolini dvorskog kompleksa, koji je kralj Aleksandar počeo da gradi u leto 1934. godine sa namerom da tu odgaja trojicu naslednika, kraljeviće Petra, Tomislava i Andreja. Međutim, kako je u jesen iste godine ubijen u atentatu u Marseju, gradnju dvora je završio njegov brat od strica, knez Pavle Karađorđević, koji se tu uselio sa porodicom 1936. godine po završetku radova.
Posetioci mogu laganim hodom da dođu do Belog dvora (šetnja traje oko 20 minuta) kroz raskošni park uređen po britanskom konceptu – sve je zasađeno ljudskom rukom, ali deluje kao da je priroda sama sve uredila. Pored Pančićevih omorika i brojnih drugih biljnih vrsta, turisti mogu da vide i prateće objekte u kompleksu, poput zgrade maršalata i dvorske straže, kao i Umetnički paviljon sa bazenom, u kojem se ogledala palata sve do NATO bombardovanja 1999. kad je prestao da bude u funkciji.
Pomenuti Paviljon krasi i skulptura „Povijest Hrvata“ delo Ivana Meštrovića, koji je bio blizak kraljev prijatelj. Na putu ka Belom dvoru, moguće je videti i Žutu kuću, koja se naziva još i seoska ili slamnata, prvi objekat sagrađen na imanju, u kojoj je kralj Aleksandar imao običaj da boravi po nekoliko dana dok je nadgledao radove. Kasnije su se u njoj školovali prinčevi, a naposletku je postala kraljičin atelje. Na potezu između dva zdanja, u šumarku, nalazi se i grob Davorjanke Paunović Zdenke, ratne sekretarice i velike ljubavi Josipa Broza Tita.
Prepun tajni i vrednih predmeta „Srpski Versaj“, kako još zovu Dvorski kompleks, pravi je biser arhitekture, a vrata za posetioce otvorio je prvi put 2004. godine. Dok u Starom preovladava srednjevekovna umetnost srpsko-vizantijskog stila, Beli je građen po uzoru na engleske i francuske dvorce, u stilu neoklasicizma, secesije i art dekoa. Inače, Kraljevski dvor je bio jako moderan za svoje vreme, energetski potpuno nezavisan od grada.
Soba šapata
Posebno interesantan deo ture predstavljaju donje prostorije Starog dvora odnosno suteren koji je služio za privatne audijencije i koji su samo najbliži kraljevi saradnici imali priliku da vide. Arhitekte Nikolaj Krasnov i Sergej Smirnov, koji su prebegli u Srbiju posle Oktobarske revolucije u Rusiji, imali su veliku slobodu kad je dekoracija ovih prostorija u pitanju.
Dvojica umetnika su upravo ovde napravila svojevrstan omaž izgubljenoj domovini, tačnije repliku prestone dvorane Ivana Groznog u Kremlju. U sklopu nje se nalazi i „soba šapata“ u kojoj je kralj vodio poverljive razgovore. To je bilo moguće zahvaljujuči fontani, kopiji Bahčisarajske fontane suza u Jalti, gde je Krasnov radio kao carski arhitekta, odakle je i doneo istočnjački uticaj. Nakon što bi potekla voda, žuborenje bi stvorilo zvučnu zavesu, tako da i pored toga što odaja nema vrata, ko god bi prolazio tuda mogao je da čuje samo nešto nalik šapatu.
Obračun komunista sa kraljevskim simbolima i Titovo uživanje u vesternima
Kad su komunisti došli na vlast 1945. godine, Titova administracija koristila je dvorove za smeštaj inostranih gostiju. Tako su najveću cenu preuređenja enterijera u revolucionarnom duhu platili „dvoglavi orlovi“, kraljevski simboli. Gde god da su bili vidljivi, na zidovima, svodovima ili delovima nameštaja, uklanjani su, prebojavani ili menjani petokrakama.
Josip Broz Tito je voleo da provodi dosta slobodnog vremena baš u ovom suterenu gde se nalazila bioskopska dvorana. Dolazio bi tu da gleda vesterne, a na galeriji je imao specijalnu fotelju u kojoj je sedeo i posmatrao reakcije svojih gostiju koji su sedeli dole.
Prema rečima vodiča, u jednoj od prostorija koja je povezana sa galerijom jednom prilikom je gubio na kartama, pogled mu je odlutao ka svodu i kraljevskim „dvoglavim orlovima“, a onda je u revoltu naredio da se preboje i da se umesto njih ucrtaju male petokrake.
„Povratak“ prestone ikone iz Crkve sv. Andreja Prvozvanog u roku od 24 sata
U sklopu dvora nalazi se i Dvorska crkva Svetog apostola Andeja Prvozvanog koju su nakon rata komunisti koristili kao skladište za sredstva za čišćenje. U tom periodu nije se prema njoj odnosilo s poštovanjem, a tragovi skrnavljena se i danas vide – na kupoli rupe od metaka na predstavi Hrista i oko njega, freskama, dok su oči svetaca izgrebane.
U par navrata ponovo je osveštavana i pretvarana u crkvu, uglavnom kad su držvanici koji su odsedali na dvoru želeli da je koriste. To se desilo prvi put kad je etiopski car Hajle Selasije dolazio u Jugoslaviju 1953. godine. Kako je bio Kopt prokomentarisao je kako će biti zgodno da se on tu ujutro pomoli.
Tito je to saznao i naredio da se crkva počisti i osvešta, međutim, tada su shvatili da je jedna od glavnih prestonih ikona, Bogorodica sa malim Hristom nestala, a da to niko do tog trenutka nije ni primetio. Tito je dao zadatak nekome da na parčetu lesonita preko noći oslika nešto. Rezultat je bilo delo nevelike umetničke vrednosti, koje je u međuvremenu dobilo na simboličkoj vrednosti. Originalna ikona je u međuvremenu nađena, čuva se u Narodnom muzeju, ali se ispostavilo da je dvostrana i zbog toga neće nikad biti vraćena.
Slobino kanabe u Belom dvoru
Nakon dolaska nacista 1941. Beli dvor postaje sedište Gestapoa, a posle Drugog svetskog rata Titova i Miloševićeva administracija ga koriste za važnije audijencije i prijeme. Danas se koristi za velike događanje poput Uskršnjih i Božićnih prijema za decu bez roditeljskog staranja i junske prijeme najboljih učenika iz Srbije i Republike Srpske.
Dosta vrednih umetničkih dela „odolelo je“ i lopovima i zubu vremena, pa je tako danas moguće videti veliki portret Kralja Aleksandra koji je naslikao Paja Jovanović, sliku Nikole Pusena koja je pozamljivana Metropolitenu i Luvru. Zatim tu je porcelanski set jedne od prvih manufaktura, koja je pripadala Francuskoj kraljevskoj porodici, napravljen za španski dvor, a kasnije otkupljen za Beli dvor. Set je zamišljen kao enciklopedija ptica i leptira, a na poleđini svakog predmeta su natpisi koji imenuju te vrste.
Salon u kojem su Josip Broz Tito i Slobodan Milošević primali političke goste je prostorija koju je javnost najviše puta videla u medijima. Kad bi zidovi mogli da govore, sigurno bi svašta ispričali jer se ovde odlučivalo o sudbini celog naroda. Posetioci mogu da vide kanabe na kojem je Milošević primio Ričarda Holbruka, ali i kamin pored kojeg se obratio naciji posle 5. oktobra.
Posete sredom i vikendom
Njihova Kraljevska Visočanstva Prestolonaslednik Aleksandar i Princeza Katarina 29. marta zvanično su otvorili jubilarnu 15. turističku sezonu 2019. i pozvali sve zainteresovane da se pridruže obilascima Dvorskog kompleksa u periodu od 3. aprila do 31. oktobra.
Tokom obilazaka, posetioce će pratiti profesionalni turistički vodiči, a u okviru ture imaće priliku da posete Kraljevski dvor, Beli dvor, Dvorsku kapelu Sv. Andreja Prvozvanog i Kraljevski park, kao i da se sretnu sa Njihovim Kraljevskim Visočanstvima kada su u zemlji.
Turistička organizacija Beograda (TOB) organizuje posete Dvorskom kompleksu svake srede u 10 časova, a vikendom – subotom i nedeljom u 10 i u 13 časova.
Kako se navodi, ulaznica kupljena od Turističke organizacije Beograda uključuje organizovani autobuski prevoz od Trga Nikole Pašića do Dvorskog kompleksa (sastanci za prevoz u sredom u 9:30 časova (obilazak na srpskom), i subotom od 9:30 (obilazak na engleskom) i u 12:30 časova (obilazak na srpskom), nedeljom u 9:30 (obilazak na engleskom) i 12:30 (obilazak na srpskom). Cena ulaznice je 650 dinara, a broj ljudi u grupi ograničen je na maksimalno 50 posetilaca.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
