Treća generacija gorštaka iz ravnice

Vlada Demokratske Federativne Jugoslavije je, donošenjem Zakona o agrarnoj reformi i kolonizaciji koji je Privremena Narodna Skupština DFJ jednoglasno usvojila 23. avgusta 1945. godine, kolonizaciju Vojvodine podigla na savezni nivo i sa njom su u prvom redu bila obuhvaćena seoska domaćinstva iz svih djelova Jugoslavije. Koliko je nova vlast studiozno i na vrijeme planirala čitavu organizaciju nove agrarne politike i kolonizaciju jugoslovenske žitnice govori i činjenica da je, čak prije nego su okončana ratna dejstva na prostoru Jugoslavije, u Privremenoj vladi DF Jugoslavije od 7. marta 1945. godine uspostavljeno i Ministarstvo kolonizacije na čelu sa ministrom Sretenom Vukosavljevićem. Narodni heroj Krsto Popivoda je u periodu od 1946. do 1948. godine bio predsednik Komisije za agrarnu reformu i kolonizaciju u vladi FNRJ. U procesu priprema za kolonizaciju za sve republike su određene kvote, tj.. broj porodica koje bi trebalo biti preseljene u Vojvodinu. Kvota koju je dobila NR Crna Gora je bila 7.000 porodica. Primjenom Zakona obezbijeđen je i zemljišni fond za sprovođenje agrarne reforme i kolonizacije, kao i za formiranje velikih državnih poljoprivrednih dobara. Ukupno 1.600.000 hektara plodne vojvođanske zemlje podijeljeno je na 66.000 kolonista, 70.000 bezemljaša, više poljoprivredna dobara i drugih ustanova.

Po završetku Drugog svjetskog rata, brojčano veoma zastupljena nacionalna zajednica Njemaca u Vojvodini smanjena je za 90 procenata. Po popisu iz 1941. godine u Vojvodini je živjelo 318.259 Njemaca, a na prvom posljeratnom popisu, 1948. godine, njih 31.821. Razlozi su brojni i iz percepcije istorijskog trenutka  razumljivi. Vojnička pogibija, bježanje, protjerivanje, asimilacija, etnička mimikrija…

Iz Drugog svjetskog rata Crna Gora je izašla sa procentualno najvećim gubicima među južnoslovenskim državama. Rasipanje stanovništva Crne Gore, prepolovljenog tokom

nekoliko decenija XX vijeka, nastavljeno je nakon oslobođenja i stvaranja nove Jugoslavije preseljavanjem njenog najvitalnijeg, revolucionarnog dijela u Vojvodinu.

U jesen 1945 godine otpočelo je najveće plansko iseljavanje u viševjekovnoj istoriji Crne Gore. Crnogorci su u najvećoj mjeri kolonizovani na prostoru srednje Bačke. U mjestima predviđenim za naseljavanje porodica iz Crne Gore nalazilo se 7.860 useljivih, od ukupno 9.971 napuštenih kuća. Prednost prilikom dobijanja prava na kolonizaciju su imale porodice boraca i palih boraca Jugoslovenske armije, invalidi NOR-a i siromašne seljačke porodice. Iz Zelenike su kolonisti posebnim kompozicijama vozova „bez voznog reda“ putovali dolinom Neretve, Bosne i Save. U Inđiji i Staroj Pazovi su se iskrcavali i zatim mijenjali pravac, u zavisnosti od krajnje odredišne tačke. To putovanje je u uslovima posleratnih loših saobraćajnih prilika bilo veoma dugo i mukotrpno i trajalo je od 10 do 12 dana. Revolucionarni duh crnogorskih iseljenika, entuzijazam i vjera u bolju budućnost ogleda se i u događaju od 11. novembra 1945. godine, kada se vozni transport zaustavio u Vinkovcima i kolonisti tu obavili građansku dužnost glasajući za novu vladu DFJ.

U Sekić, mjestu kome su novi stanovnici promijenili ime u Lovćenac da ih podsjeća na stari kraj, naseljavani su iseljenici iz cetinjskog i barskog sreza, a u susjedni Feketić iz bokokotorskog sreza.  U Vrbas kolonisti iz nikšićkog, a u Sivac iz pljevaljskog i bjelopoljskog sreza. Kolonisti iz kolašinskog sreza naseljavani su u Veprovac, kome mijenjaju ime u Kruščić po narodnom heroju iz svog kraja Vukmanu Kruščiću. Crvenku dobijaju iseljenici iz danilovgradskog sreza, a u Kulu se koloniziraju iz više crnogorskih srezova. U Zmajevo i Ravno Selo se doseljavaju iseljenici iz podgoričkog, a u Bačko Dobro Polje iz šavničkog sreza. Toržu dobijaju kolonisti iz beranskog i andrijevičkog sreza i ime naselja mijenjaju u Savino Selo, po narodnom heroju Savi Kovačeviću. Sva nabrojana mjesta danas su administrativno smještena u tri opštine geografski naslonjene jedna na drugu, Mali Iđoš, Vrbas i Kula, i predstavljaju prostor sa najvećom koncentracijom crnogorskih iseljenika u cjelokupnoj crnogorskoj dijaspori.

U Vojvodinu je tada naseljeno ukupno 6681 crnogorska familija, od čega 6043 iz matične domovine i 638 iz drugih djelova Jugoslavije. To je ukupno iznosilo 38450 Crnogoraca i zaslužuje epitet iseljavanja epskih razmjera, imajući u vidu da je to predstavljalo više od 10% tadašnjeg ukupnog  stanovništva Crne Gore.

Danas, 70 godina kasnije, u Vojvodini još uvijek živi značajan broj učesnika istorijske kolonizacije, ali stasava i treća generacija potomaka crnogorskih gorštaka koji su rođeni u ravnici. Crnogorski antifažizam čini neraskidivu vezu između crnogorskih kolonista i njihovih potomaka u Vojvodini i matične države Crne Gore. Ta veza će trajati dokle god u novim pokoljenjima postoji sjećanje i poštovanje na Njegoševe riječi ispisane na grandioznom spomeniku palim borcima NOB-a u centru Lovćenca: „Blago tome ko dovijeka živi, imao se rašta i roditi“.

 (Autor je publicist i istraživač crnogorske dijaspore, koaoutor je djela u 3 toma „Crnogorci u Vojvodini – Kolonizacija 1945-1948“ u izdanju Matice crnogorske)