Tri knjige Dragiše Vasića

U svoju ediciju Otrgnuto od zaborava, izdavačka kuća Portalibris najpre je uvrstila važan istoriografski spis Devetsto treća, a onda su na red došla Vasićeva književna ostvarenja – roman Crvene magle i Pripovetke.

Neverovatno je da tako vredan, kvalitetan književni opus sve ove godine biva ignorisan, zaboravljen. Bez sumnje će svako dok bude čitao ova dela pomisliti koliko je žalosno što takav pisac nije dobio poštovanje koje zaslužuje i što je publika bila uskraćena da uživa u izuzetno snažnim, vrhunskim književnim delima.

Devetsto treća predstavlja istoriografski prikaz jednog od najznačajnijih potresa u istoriji Srbije. Iako se o tome sada dosta zna, neprocenljivo je vredna priča koju nudi Vasić kao savremenik, istoričar, poznavalac međunarodnih odnosa. U toj knjizi dostupne su informacije kojih nema na drugim mestima, imena i situacije kojima se možda i nije pridavao veliki značaj, ali čiji je uticaj baš Vasić istakao.

On unosi u tom delu i svoju subjektivnu vizuru koja plastično dočarava duh vremena, prilike, raspoloženje među ljudima – a sve to niko ne bi mogao bolje da prikaže od osobe koja dobro poznaje svoj narod, mentalitet, i prethodne istorijske turbulencije.

Vasićeve Pripovetke, s druge strane, slikaju čitav jedan svet, život na ovdašnjim prostorima u doba pre, tokom i nakon Prvog svetskog rata, svet trgovaca, vojnika, đaka, koji je nepoznat jer ga gotovo svi drugi pisci menjaju, pojačavaju, idealizuju, a Vasić se drži istine. Međutim u središtu su ljudi, isti onakvi kakvi su nekad bili i kakvi su danas, neobični pojedinci sa svojim idealističkim, lukavim, iskrivljenim ili snažno emotivnim pogledom na svet: Resimić dobošar, trgovački sin Ilija Vasić, mala rođaka Svetlana, rekovalescenti iz rat, pijani, očajni vojnici… I kroz te upečatljive junake Vasić zapravo govori o dubokim istinama sveta i života, o prolaznosti, o uspomenama, o idealima, jednostavnosti svakodnevice. „Eto, hoću da ti kažem da život nije ono što smo mi mislili“(U gostima).

Zaboravljeno delo Dragiše Vasića – Crvene magle“ sadrži elemente romana toka svesti, predstavlja psihološko delo u maniru Dostojevskog i svedočanstvo o tome kako su mladi vojnici doživeli Prvi svetski rat, dok su ih roditelji bodrili da se bore, a verenice ih čekale u strepeći. Moguće je da je ovaj Vasićev roman bio jedan od izvora ideja i specifičnih uglova posmatranja problematike rata i za Dobricu Ćosića koji se u Korenima i Vremenu smrti bavi istom temom, i to koristeći unutrašnji monolog junaka, baš kao i Vasić.

U Crvenim maglama Vasić kroz likove preispituje onu apsolutnu spremnost na žrtvu za domovinu, kao i pitanje poštovanja i čvrste ljubavi prema ženi, ili verenici u trenucima jakih emocionalnih ratnih lomova. To je prvi roman u ovdašnjoj tradiciji koji govori o junaku koji sebe ranjava da bi izbegao rat i biva progonjen savešću zbog gnusne laži, i o njegovom prijatelju – junoši koji ne može da se skrasi uz svoju čednu verenicu, te je lažno okrivljuje za neverstvo. U romanu su prisutni vrlo jaki, neobični ženski likovi, koji predstavljaju rano književno odvajanje od postojećeg ideala i neke uobičajene predstave žene u ovdašnjoj književnosti.

Vasić oslikava i smenu patrijarhalnog društvenog modela, novim, modernim, a taj prelom posebno se dešava u svesti upravo te mlade generacije koja, tek izašavši iz ratova za oslobođenje, mora da učestvuje u novom ratnom užasu. Ovaj roman bavi se problematikom zločina i kazne na srpski način, pitanjem održivosti vekovnih svetinja – spremnosti na stradanje za domovinu i bezuslovne vernost ženi koja čeka ratnika.

Dela Dragiše Vasića, kad se čitaju danas, bude čuđenje, oduševljenje i pitanje – Kako je jedna književnost samu sebe lišila ovakvog blaga? Pa, ipak, nikad nije kasno za povratak zapostavljenim, a vrednim i nadasve kvalitetnim i zanimljivim piscima i delima. Portalibris reizdanjima Vasićevih književnih ostvarenja vraća publici i kulturnoj baštini nepravedno otrgnutu vrednost, a samom Dragiši Vasiću ulogu važnog pisca koju on neosporno zaslužuje.