Ukoštac sa raz-stvarnošću

Ta metodologija promišljanja stvarnosti, dosledna je i uporna, isto onoliko koliko je dosledna i uporna metodologija performativnosti zla, čiji su mehanizmi ukorenjeni u još uvek dominantnoj, normativnoj kulturi srpskog nacionalizma. Ovi istrajni performativi zla, kako svedoči Jakovljević, utemeljuju “patologiju normalnosti”, tehnologiju istrajnog poricanja umešanosti u zločine i dresuru jedne skučene vizure “realnosti” protiv koje nastupa autor sa svojim antiakademskim aparatom istoričara i teoretičara performativnih studija književnosti i teatra.

Eseji koji se bave periodom vladavine Slobodana Miloševića uvode u polje vidljivog ono što je dosad ostajalo mahom gurnuto u drugi plan u svim medijskim, spektakularnim i senzacionalističkim predstavljanjima Miloševićeve odbrane pred “Haškim tribunalom”. Umesto slike iracionalnog tiranina, čitaocima se nudi dugotrajno uigravan plan uspona jednog činovnika koji se u svom političkom pozorištu služio “spontanitetom” mase i mehanizmima birokratije, razarajući pri tom dosledno i neopozivo mogućnost bilo kakvog društveno autonomnog mišljenja, rasuđivanja i delovanja. Taj nadasve performativni gest i politički akt, taj ništa manje dubinski zasnovan, mada sve vreme “plošno” simulacijski tragično-farsičan plan destrukcije društvenog tkiva poslužio se metodama sudske scene koja je uvek i pozorišna.

Gestualnost politika performativa sistematski je analizirana. Naizgled efemeran detalj u Miloševićevoj pravničkoj ofanzivi na “Haški sud” – njegovo tačno zauzimanje “poze političkog suverena” sa jednom rukom na stolu, a drugom kojom se “podbočio”, evocira situaciju koja je čitljiva pre svega onima “kod kuće”, onima koji su bili svedoci te poze kroz nebrojene sednice, zasedanja i plenume. Na sudskoj sceni se istovremeno ispoljavaju istorijski sedimenti, nanosi manevara “prošlih doba”. U odbijanju da prizna legitimitet “Haškog suda” reiteracijski se aktivira pervertirani odjek, opsceno izokretanje davnog nastupa Josipa Broza Tita pred sudom Kraljevine Jugoslavije, kojom ovaj odbacuje taj sud priznajući samo sud svoje partije i obespravljenih proletera.

Jakovljević dosledno, poput “arheologa”, “isleđuje” lutajuću, citatološku logiku jednog političkog manevra, sežući sve dublje i zahvatajući sve više, granajući i razlistavajući polje asocijacija. “Izvornost” pravno-političkog akta moguće je tako utvrditi jedino u onoj sivoj zoni pretapanja “međupravnog” i “međukulturnog” koda, u sivoj zoni totalnosti nasilja, gde iskrsavaju uvidi o “golom životu” homo sacera (Đorđo Agamben) koji je prepušten neograničenoj volji suverena (Karl Šmit) koji je prigrabio svu moć. Jakovljević otkriva kako književno-ideološka paradigma može kroz generacije oblikovati društvenu svest, pa i biti aktivna, kroz sopstvene metastaze “uživanja”, u struktuiranju destruktivne “lažne svesti”.

U sličnom svojstvu socrealističkog prelivanja “razgoropađenog kiča „visoke““ literature u stvarnost, iskrsavaju – u čak tri zasebna eseja – različiti trenuci Dobrice Ćosića, prozaiste, birokrate u književnosti, “književnika po profesiji”, i “oca nacije”. Kroz svoju književno bezvrednu pisanu reč, Ćosić postaje apologičar patološke normalnosti i disidentske “nevinosti”. On je onaj ko sebe krivi i sam sebi prašta, dok stvara krnje “razistorijske” neologizme kao nekakav dementni dijalektičar “via negativa”, amaterski štovalac Hegela, mitski zagledan u “kraj istorije”, marljivi filatelista svih nacionalnih “posrnuća”.

Ishodište totalnog uživljavanja u dugotrajnu simulantsku iluziju uživalačke dominacije jedne suverene volje za moć nalazi se u sadističkom, opscenom “iživljavanju”, u mizanscenu totalne destrukcije. U eseju “Markale kao stanje svesti” čitaocu se pruža geneza projekta koji zloglasni masakr bošnjačkih civila opravdava naknadnim interpretacijama, da bi se završio kao potpuna rekreativna simulacija, kao pozorište (podmetnutih) lutaka. Simulakrum teatra, koji bar u teoriji treba da sruši fiksiranu, lažnu dihotomiju između istine po sebi i njenog lažnog podražavanja, postaje zapravo poslednje opravdanje i pribežište razrađenih taktika zatiranja drugog.

Patologizacija teatralnosti uklapa se u scenografiju paranoidno, magijski opčinjenog “militantnog duha”. Fabrikacije i simulacije tako postaju produženo oruđe rata kroz čiju se dioptriju potpuno fizički i simbolički, anihilacijski iscrpljuje i zatire mesto “Drugog” i shodno tome vidljiva, dokaziva realnost žrtava i patnji. Poslednji čin u ovom teatru sveopšte surovosti i anihilacije jeste onaj koji destruira stvarnost kao takvu, proizvodeći liotarovski efekat raz-stvarnosti: “Raz-stvarnost nije nestvarnost ili izmišljotina, već jedan korozivni princip koji rastače stvarnost”.

Jakovljević se aktivno odupire tom sveprožimajućem nihilizmu koji rastače stvarnost. Epigoni aktivnog političkog pozorišta koje on afirmiše, su u teatru konfrotacije i stalnog šokiranja, koji svojom novom osveženom, brehtijanskom logikom de-familijarizacije svakidašnjice, oličava Oliver Frljić. To je pozorište nove emocionalnosti, koje dodiruje i povlači najdublje niti empatije, izlažući pri tom genezu jednog slučaja sistemskog zatiranja sećanja na zločin (slučaj “Aleksandre Zec”).

Jakovljević nudi jedini mogući izlazak iz komforne zone sveopšte militarizacije duha kroz tehnologiju svedočenja, prokazivanja i javne “demistifikacije” jezičkog izraza kao “medijuma” koji sopstvenom moralnom korodiranošću nagriza i razgrađuje mogućnost govora o svetu i svet sam.

Kao što svedoči na kraju knjige, u esejima posvećenim Radomiru Konstantinoviću, književnost i govor o književnosti moći će da se rekonstruiše i tek ukazivanjem veze sa jednim genocidnim projektom, “kroz otvoren diskurs o tome kako je samu sebe uništila”.