Uvod u „predsednički“ model rukovođenja vladikama?

„Pomirenje“ sa Makedonskom pravoslavnom crkvom, koja je za osam dana iz raskola prešla preko autonomije u SPC do autokefalije, bacilo je u duboku senku hiperprodukciju vikarnih – pomoćnih episkopa, čiji je broj premašio imenovanja tokom NATO bombardovanja, kao i novo-stari sastav Sinoda.

Na stranu utisak da u Saboru SPC već duže od jedne decenije tajno donošenje dalekosežnih, često kanonski i nacionalno spornih odluka prati proglašavanja velikog broja novih svetitelja, sveštenomučenika i mučenika, što se i sada dogodilo.

Iako SPC u svom iskustvu ima i primer iz 2019. kad je grupa episkopa javno osporila sadržaj zvaničnog saborskog saopštenja uzaludno tražeći ispravku, za sada se još niko od vladika nije oglasio zbog dopisa za javnost koji sadrži samo bajate poluinformacije, čak i na hit makedonsku temu, dok o KiM, Crnoj Gori, ratu u Ukrajini nema ni naznaka zvaničnog stava Sabora. Ili možda „mutavo“ saborsko saopštenje i ne treba da čudi jer je saborsku odluku o makedonskoj autokefaliji poglavar SPC saopštio u Skoplju, dok se u crkvenim izvorima naveliko spekuliše o navodnim tajnim patrijarhovim pregovorima, sa i bez posrednika sa Vladom u Podgorici, koja za jun najavljuje navodno potpisivanje Temeljnog ugovora sa SPC.

Ratni sukobi u Ukrajini su inače tema sa kojom se patrijarh srpski Porfirije (Perić) javno usaglašava sa politikom predsednika Srbije, sa kojim ga navodno vezuju i dalje rodbinske veze.

Značajnije određivanje o KiM u saborskom saopštenju srećno je izbegnuto u meri manjoj od prošlogodišnjeg ukazivanja na „nepravde, pritiske i nasilje protiv srpskog naroda i ugrožavanje identiteta, slobode, prava i imovine SPC“ u južnoj srpskoj pokrajini.

Isprazna formulacija u saopštenju o aktuelnim pitanjima prikriva da je na ovom Saboru, kako spekulišu Danasovi izvori, čak i podnošenje izveštaja o radu Sinoda bilo zbrzano. U visokim crvenim krugovima priča se da, zbog „odnosa snaga“, na dnevni red majskog zasedanja nije prošla ni provera sinodske odluke o uvođenju „prinudne uprave u Crkveno-školsku opštinu Svetog Save u NJujorku“, koja je zvanično poverena patrijarhu Porfiriju, a kog je na primopredaji dužnosti zastupao sveštenik Velibor DŽomić.

DŽomić je tokom ovog saborskog zasedanja zbog verbalnog sukoba ispred Svetosavskog hrama sa vladikom dizeldorfskim i nemačkim Grigorijem (Durićem) na temu navodne „izdaje“ pokojnog mitropolita Amfilohija završio u vestima pojedinih crkvenih portala bliskim episkopu bačkom Irineju (Buloviću).

Nepotpisano zvanično saborsko saopštenje najdetaljnije je u imenovanju svetitelja i novim kadrovskim rešenjima za rektore bogoslovija, u episkopatu i Sinodu. Od petorice patrijarhovih vikara dvojica su na ovom Saboru dobila svoje eparhije, ali su zato izabrana još petorica novih.

Danasovi crkveni izvori nezvanično tvrde da po prvi put u istoriji SPC jedan njen poglavar ima osam vikara, što bi mogao da bude signal da patrijarh Porfirije ide ka „patrijarškom“ ili politički rečeno „predsedničkom“ modelu upravljanja koji Srpska crkva ne poznaje.

Trojica od petorice novoimenovanih patrijarhovih pomoćnika, od kojih je jedan sa diplomom profesionalnog oficira i navodno je viđen za saradnju sa vojskom, imaće titule istorijskih eparhija na KiM, uključujući i zvanje episkopa lipljanskog koje je ranije nosi vikar Eparhije raško-prizrenske.

To otvara spekulacije o dalekosežnijim patrijarhovim crkvenim planovima na prostoru KiM, ali ide i ka procenama da ni ovaj patrijarh sa ovolikim vikarima najverovatnije neće deliti Arhiepiskopiju beogradsko-karlovačku, čiji je nadležni pastir.

Kad se osmorici patrijarhovih pomoćnika pribroje i prošle godine izabrani pomoćni episkopi u Novom Sadu kod vladike Irineja i u Dizeldorfu kod vladike Grigorija, srpski episkopat trenutno broji 10 vikara.

Oni čine petinu Sabora koji posle majskog kadrovskog pojačanja ima 51 episkopa, računajući i Pravoslavnu ohridsku arhiepiskopiju. Sabor SPC nije saopštio kakva sudbina čeka POA – zvaničnu u pravoslavnom svetu priznatu autonomiju SPC u Severnoj Makedoniji, posle odluke da se u ovoj bivšoj jugoslovenskoj republici MPC prizna autokefalnost.

Nezavisno od toga, narastajući broj vikara ukazuje da je u Saboru sve manje vladika koji imaju odgovornost pred vernicima kao eparhijski arhijereji, dok (ne)kontrolisano rastu patrijarhov uticaj i „glasačka mašina“ za izbor novog poglavara, što bi moglo dodatno da ugrozi snagu Sabora, čiji je uticaj poslednjih godina već raslabljen samovoljom Sinoda.

Što se tiče „crkvene vlade“, u njen novi saziv u naredne dve godine vratio se vladika Irinej bački, koji je u proteklih 12 meseci imao status člana-zamenika u Sinodu. Priča se da je „sinodalac“ rekorder u SPC – najveći deo svog 32 godine dugog episkopskog staža bio je i član Sinoda. U nekim sazivima čak i na predlog, kako se priča, sadašnjeg predsednika Srbije.

Pojedini crkveni portali za koje se spekuliše da su pod njegovom kontrolom tvrde da se širenje uticaja ovog vladike, naročito posle iznenadnog odlaska sa ovog sveta patrijarha Irineja, mitropolita Amfilohija i vladike Atanasija (Jevtića) više ne može smatrati samo „klanom“ u SPC nego „glavnim tokom srpskog pravoslavlja“.

Isti izvor istovremeno se obračunava i sa neistomišljenicima vladike bačkog – navodnim „hercegovačkim klanom“ pokojnog vladike Atanasija, verovatno jedinog srpskog arhijereja kog se portparol SPC istinski plašio.

Neistomišljenike vladike bačkog u srpskom episkopatu teško je svesti samo na duhovnu decu pokojnog vladike Atanasija, ali Danasovi izvori nezvanično tvrde da su kadrovska glasanja na majskom Saboru pokazala da portparol SPC kontroliše bar dve trećine Sabora.

Naravno ne mogu se sve saborske odluke podvesti pod ovo pravilo, posebno ne „makedonski slučaj“.

Ali takav uticaj za jedno od duhovne dece vladike Irineja bačkog, aktuelnog poglavara SPC, osim presudne podrške, mogao bi da bude i „kamen oko vrata“ u slučaju dubljih neslaganja.

U vrhu SPC se nezvanično procenjuje da je sve veći broj patrijarhovih vikara nije samo način da se lakše upravlja braćom arhijerejima nego i izvesna brana prema Novom Sadu.

Patrijarh Porfirije je, suprotno odredbama Ustava SPC o upražnjenim eparhijama, na ovom majskom zasedanju sebi produžio mandat administratora Mitropolije zagrebačko-ljubljanske, jer navodno taktički priprema teren da je, kad dođe vreme, prepusti jednom od svojih najpoverljivijih saradnika, vikarnom episkopu marčanskom Savi (Bundalu), trenutno šefu njegovog Kabineta.