Verski postulati u službi nacionalnih politika

U aktuelnoj konstelaciji društveno-političkih odnosa u Bosni i Hercegovini i protivriječnoj socijalnoj atmosferi, većina građana ispoljava religijsku toleranciju i spremnost za prihvatanje „onih drugih“, kako ne bi došlo do kršenja opštih postulata prava i sloboda. Međutim, u osnovi je izraženo nepovjerenje prema drugim konfesijama, težnja ka vjerskoj homogenizaciji i shvatanja da je individualac sigurniji ako živi u sredini u kojoj većinu čine pripadnici njegove religije. Ovo je zaključak prvog publikovanog empirijskog istraživanja na prostoru BIH, čiji su autori profesor socijalne psihologije dr Dragoljub Krneta i sociolog Zlatiborka Popov-Momčinović, a nosilac projekta i realizator monografije pod nazivom „Religijska tolerancija građana u BIH“ je Fondacija Fridrih Ebert Štiftung Banjaluka.
Istraživanje je urađeno na uzorku 3.014 punoljetnih građana na prostoru oba entiteta BIH, koji žive u ruralnim i urbanim sredinama i pokazalo je da veći stepen religijske tolerancije ispoljavaju ljudi sa višim i visokim stepenom obrazovanja kao i ljudi koji žive u dobrim materijalnim okolnostima. Netoleranciju su pokazali, prema je istraživanje, stanovnici seoskih područja, nezaposleni, osobe s nižim nivoom obrazovanja i ljudi koji nisu materijalno obezbjeđeni. Autori istraživanju posebno akcentuju da istraživanje ima karakter snimka stanja religijske tolerancije u određenom vremenskom periodu i podsjećaju da je „tolerancija prema drugim konfesijama podložna promjenama i uslovljena političkim, ekonomskim, međunarodnim uticajima, te opštim društvenim momentom“.
– Građani svoje stavove i mišljenja prilagođavaju prema njima društveno prihvatljivoj klimi. S obzirom na to da se u BIH još osjećaju posljedice rata, u kojem se ne zaboravlja da su se sukobili svi protiv svih, indikativan pokazatelj (ne)podnošenja drugih jeste nepovjerenje u dojučerašnje prijatelje i komšije… Prostor BIH je specifikum u kojem se istovremeno miješaju tolerancije i netolerancije, a sve zavisno od vlastite ugroženosti, odnosno, sopstvenog interesa. Tolerantni smo prema Japancima, Kinezima, crncima, za koje smatramo da nas ne mogu ugroziti, međutim, prema onima, od kojih očekujemo, da nas posredno ili neposredno mogu ugroziti, pokazuje se distanca i skeptičnost – kaže Krneta.
Društvena klima u BIH takva je da vodeće političke ličnosti formiraju „sliku“ u kojoj se gotovo ne može očekivati religijska tolerantnost prema pripadnicima drugih konfesija. U prilog tome govori višegodišnje verbalno nadmetanje entitetskih lidera i zvaničnika koji svoje političke poene zbrajaju upravo na podgrijavanjima nacionalnih tenzija. Decenijski primjer toga je dobro poznati stav iz Federacije BIH o ukidanju Republike Srpske koji, pak, kod građana srpskog entiteta izaziva distancu i potrebu za većom homogenizacijom. S druge strane FBIH, u kojoj su saživot našli Hrvati i Bošnjaci, smatraju da bi jačanjem RS gubili prava na taj dio teritorije koji bi u dogledno vrijeme ojačao i u kojem bi ekskluzivitet imali samo pripadnici jednog nacionalnog korpusa, odnosno Srbi. Takođe, nezaobilazni primjeri netolerancije su i nedavni revolt u FBIH da se postavi spomenik u obliku krsta u Sarajevu kao pomen na srpske žrtve tokom rata, činjenica da se još čeka da počne izgradnja Ferhat pašine džamije u Banjaluci, poznate kao Ferhadija, srušenog zdanja starog nekoliko vijekova. Podsjetimo, građani su, prije nekoliko godina, prilikom postavljanja kamena temeljca, iz revolta došli u sukob sa Bošnjacima. U tom kontekstu već je prisutan obostrani animozitet.
– Ukoliko se uzme u obzir složena etnička struktura BIH, koju određuje religijska pripadnost, to pitanje naročito dobija na težini. Neprincipijelno stavljanje religijskih postulata u funkciju nacionalnih politika, za posljedicu ima nastanak i produbljivanje animoziteta među pripadnicima različitih religijskih skupina u BIH. Ovakva praksa nastaje kao rezultat koordinisanog djelovanja aktera dominantnih političkih opcija i najviših vjerskih autoriteta. Na taj način, zloupotreba religije s ciljem promicanja parcijalnih nacionalnih interesa postala je realnost političkog i javnog života u BIH – kaže profesor Ivan Cvitković sa Filozofskog fakulteta u sarajevu. Sudeći po svemu, u Evropi ne postoji komplikovanija politička struktura od BIH: jedna država sačinjena od dva entiteta, u kojem tri konstitutivna naroda i tri velike religijske zajednice pokušavaju nekako organizovati život koji je bio jasno definisan.
Profesor Cvitković je u jednom od svojih izlaganja rekao da je to bila „definicija međusobno odvojenih grupa, uz poštovanje onog drugog i prihvaćanje njegovog načina života.
– Ljudi su međusobno čestitali svjetovne i vjerske blagdane, i poštivali običaje drugih, ali nikada nije postojala ideja miješanja, ukidanja granica među grupama, ukidanja razlika, a glavni kriterij razgraničenja bila je religija, dok je sve ostalo, a prije svega jezik, isti ili vrlo sličan – kaže Cvitković. Vraćajući se na kovanicu iz naslova istraživanja postavlja se pitanje da li je uzdržana religijska (ne)tolerancija posljedica religije koja je u rukama „velikih političkih vođa“, koju često blagoslovljavaju vjerski autoriteti, postala moćno i efikasno sredstvo za ostvarenje interesa vladajuće oligarhije?
No, uprkos tragičnim dešavanjima na prostoru BIH koji ostavljaju utisak nepremostivih napetosti koje vladaju, prof. dr Rešid Hafizović sa Fakulteta islamskih nauka u Sarajevu smatra da religijske tolerancije ima. On smatra da obični, iskreni, bogobojazni vjernici nemaju problema sa religijskom tolerancijom jer je ona njihov stil života u kojem održavaju temeljne ljudske standarde i mjerila ljudskosti, humanosti i uzajamne solidarnosti.