Vizuelna istorija – interakcija fotografija i dokumenata

Reč je, ako hoćete, i o nesvakidašnjoj izložbi, jer je rezultat ozbiljnog iztrazivačkog rada, odnosno, preturanja po arhivskoj građi ULUS više od dve godine.

KOPANJE PO ARHIVAMA

Zahvaljujući Nataliji Cerović i njenom entuzijazmu, a uz asistenciju mladog istoričara iz Novog Sada, Ivana Kelemana, koji je, po njenom uputstvu „kopao“ po drugim arhivima snimajući fotografije da bi N. Cerović na miru mogla da obradi ULUS arhivu, zainteresovali su Arhiv Srbije da pomenutu građu stručno obradi i arhivira za buduća istraživanja. Naravno, od sve obrađene arhivske građe ULUS – autroka je izabrala najmarkantnije delove za ovu izložbu, da bi u monografiji koju priprema bilo obuhvaćeno sve što je sačuvano i do čega se moglo doći. Izložba je realizovana samo uz pomoć Gradskog sekretarijata za kulturu Beograda.

Ovom postavkom podjednako su obrađeni istorijati prijatelja umetnosti kao i ULUS – prirodni naslednik Udruženja prijatelja umetnosti „Cvijeta Zuzorić“. A, sve je počelo 1922, na inicijativu Branislava Nušića, iz značajne grupe građanske elite tadašnjeg Beograda koju je okupio sam Nušić kao ondašnji načelnik umetničkog odeljenja Ministrstva prosvete.

POMOĆ UMETNICIMA

Osnovna ideja bila mu je da kroz rad društva približi umetnost svim društvenim slojevima, ali i da pomogne slikarima i vajarima koji nisu imali gde da izlažu svoja dela, kao i književnicima koji nisu mogli da nađu izdavača, kompozitorima koji nisu u mogućnosti da izdaju svoja dela, a muzičarima izvođačima, koncert-majstorima da ne sviraju u polupraznim neadekvatnim salama. Nušić je bio svestan da umetnost pripada svima, a ne samo eliti, ali da publiku treba sistematski privlačiti samim tim i obrazovati. Takođe je predložio i naziv udruženja – Udruženje prijatelja umetnosti „Cvijeta Zuzorić“ – po pesnikinji i zaštitinici umetnosti i književnosti, Dubrovčanki iz 16. veka. Njen portret, rad slikara Marka Murata (ulje na platnu) po predlošku gravure (verovatno iz 17 veka), zauzima centralno mesto ove postavke kao da je zaštitnica i ove izložbe. Portret je naručio i platio knez Pavle, a potom ga poklonio Udruženju. U okviru ove postavke prvi put je izložen javnosti, a čuvan je i sačuvan u radnim prostorijama ULUS.

Ali, da se vratimo početku. Udruženje je sa Nušićem brojalo 20 članova – poimenice Ana Marinković, Emka Krstelj, Olga Stojanović, Leposava Petković, Tonica Ribnikar, Angelina Odavić, Darinka Nušić, Teofanija Bodi, Bosa Petrović, Mara Tešić, Krista Đorđević, Lala Tešić, Radmila Bajloni, Divna Popović, Sonja Bulić, Todor Manojlovć, Marko Car, Branko Popović i Milivoje Milojević. Prva predsesdnica Udruženja bila je Ana Marinković a zatim niz godina Olga Stanijević i naposletku Krista Đorđević.

Od samog osnivanja imali su „pravilnik o radu“ po kome su članovi bili u obavezi da „šire interes za umetnost i stvaraju uslove za njen napredak i razvitak u našem narodu“. Udruženje je imalo tri sekcije – za kniževnost, muziku i likovne umetnosti, a za svaku sekciju je postojao odbor i žiri delegiran od članova stručnh udruženja.

STALNA GALERIJA

Međutim, Udruženje nije imalo svoj prostor u kome bi do kraja mogli da ostvare ono zbog čega sus osnovani. Zato su došli na ideju podizanja jedne stalne umetničke galerije. U tom cilju pokreću akciju prikupljanja dobrovoljnih priloga organizujući balove i druge priredbe uz svesrdnu pomoć likovmih umetnika, književnika, muzičara i glumaca. Od prikupljenih sredstava angažovali su arhitektu Branislava Kojića za izradu projekta Umetničkog paviljona „Cvijeta Zuzorić“. Arhitekta Kojić ponudio je dva projektna rešenja: jedno u šumadijskom stilu, drugo kao moderan, kako danas izgleda, paviljon. Lokacija je bila Mali Kalemegdan a paviljon je već krajem 1928. dovršen kada je i priređena prva izložba. Pre izgradnje paviljona, Udruženje je priređivalo izložbe u svom Salonu na tadašnjem Karađorđevom trgu.

BISER BEOGRADA

Mala je verovatnoća da ima još živih koji se sećaju trga i Salona. Karađorđev trg danas se zove Studenski trg, a Salon se nalazio ozmeđu Kapetan Mišinog zdanja, današnjeg Rektorata Beogradskog univerziteta i Kolarčeve zadužbine koja u to vreme još nije bila izgrađena. Danas je taj prostor, uz sve pretrpljene izmene, biser Beograda.

Prva značajna postavka Udruženja priređena je 1924. godine – bila je to izložba beogradskih slikara i vajara, a potom je usledio niz prezentacija savremene umetnosti: izložba savremenih pariskih majstora (1926), izložba francuske umetnosti (1932), izložbe jugoslovenske umetnosti u gradovima evrope (Amsterdam, Brisel, Prag). Priređene su i prve retrospektive naših velikana likovgne umetnosti – Leona Koena, Nadežde Petrović, Koste Milićevića, Ignjata Joba…

Gotovo najznačajnije izložbe u ovom paviljonu bile su jesenja i prolećna izložba. Bile su to smotre savremenih likovnih umetnka Beograda(jesenja) i jugoslovenskih umetnika (prolećna), uz obavezno žiriranja od članova savetodavnog članstava Udruženja ali i pretstavnika Lade, Oblika, Zografa, Nezavisnih umetnka iz grupe arhitekata modernog pravca. Prolećne izložbe uvek su bile pod visokim pokroviteljstvom dvora. Kralj Aleksandar Karađorđević, kao i knez-namesnik Pavle, otkupljivali su veći broj dela i sa jesenjih i sa prolećnih izložbi. Arhivska dokumentacija o otkupu izložena je na ovoj izložbi. Umetnička dela otkupljivali su i ugledni građani Beograda što je takođe dokumentovano i prezentovano na postavci u UP „Cvijeta Zuzorić“.

Priređivane su i izložbe samosalnih umetnka – Marka Čelebonovića, Milivoja Uzelca, Milana Konjovića, Ivana Tabakovića, Stojana Aralice, kao i reprezentativne izložbe jugoslovenskih umetnika iz Hrvatske, Slovenije, BiH, Crne Gore i Makedonije.

Početkom 1932. ustanovljena je nagrada Politike za mlade umetnike do trideset godina na jesenjoj izložbi i ta nagrada dodeljivana je do 1939. Ovo značajno umetničko priznanje obnovljeno je posle Drugog svetskog rata, dodeljuje se i danas, naravno uz koncepcijske izmene.

Pored likovnih izložbi Udruženje je organizovalo i izložbe knjiga, što bi se moglo smatrati pretečom sajma knjiga, organizovalo je književne večeri i koncerte… Drugi svetski rat prekinuo je aktivnosti Udruženja da bi rad UP „Cvijeta Zuzorić“ bio obnovljen 1945, a aktivnosti nastavljene u okviru Udruženja likovnih umetnika srbije (ULUS). O Radu ULUS, nekom drugom prilikom.