Vlasti ne reaguju na antisemitske pojave

Naime, antisemitizam – netrpeljivost i mržnja prema Jevrejima, potkrepljen nizom predrasuda, postoji otkad i judaizam, prva monoteistička religija nastala pre više od 4.000 godina. Menjali su se stereotipi, vidovi ispoljavanja mržnje, ali je antisemitizam „opstao“ i u 21. veku, čak i u zemljama gde nema Jevreja. Najveće stradanje ovog naroda zabeleženo je u Hitlerovoj nacističkoj Nemačkoj, kada ih je tokom Drugog svetskog rata ubijeno oko šest miliona. Neslavnu ulogu u tome ima i Srbija, koja je u vreme vlade Milana Nedića pomagala nacistima da reše „jevrejsko pitanje“, deportovala ih u NDH i Nemačku, ali ubijala i na sopstvenoj teritoriji. U telegramu koji je iz Beograda poslat u Berlin 1942. pisalo je „Srbija je postala slobodna od Jevreja“. Svi jevrejski muškarci su likvidirani do kraja 1941. godine. Nakon toga formiran je logor Staro sajmište, gde je 6.400 mahom žena i dece Jevreja ugušeno izduvnim gasovima. Pre Drugog svetskog rata u Srbiji je bilo oko 37.000 Jevreja, a u Beogradu oko 12.000.

Počasni predsednik Saveza jevrejskih opština Srbije Aleksandar Nećak kaže za Danas da je status Jevreja u srpskom društvu sa stanovišta zakonskih rešenja i odnosa zvaničnih struktura prema ovoj zajednici korektan, ali upozorava da antisemitizma ima.

– Antisemitizam je prisutan u svim zemljama, čak i u onima gde nema jevrejskih zajednica. Prisutan je i u Srbiji. Nekada više, nekada manje, u zavisnosti od ekonomskih i društveno-političkih prilika u zemlji i u inostranstvu. U zavisnosti i od toga koliko je i kad nekome potreban. Generalno govoreći, vlast i društvo ne reaguju na antisemitske pojave i minimiziraju njihovu opasnost. A antisemitizam je društvena opasnost, kojoj društvo mora energično i efikasno da se suprotstavi – naglašava Nećak.

Oblici antisemitizma u Srbiji su mnogobrojni. Od fizičkih napada na jevrejske objekte, sinagoge i jevrejske opštine, preko devastiranja jevrejskih grobalja, rušenja nadgrobnih spomenika, ispisivanja antisemitskih grafita do pisanja i slanja pretećih pisama pojedinim članovima zajednice. Fizičkih napada na Jevreje nije bilo, te mnogi građani Srbije smatraju da antisemitizma i nema ako nema žrtava. Međutim, u ultradesničarskim krugovima i te kako postoje predrasude poput „Jevreji vladaju svetom, bogati su i kupuju vlade novcem, kuju teorije zavere, zli su i treba ih se čuvati“. Katkad se tako nešto provuče i u javnom diskursu i tek onda tužilaštvo reaguje zbog govora mržnje, kao što je bilo u rijaliti programu Dvor na TV Pink, nakon čega su podnete tužbe protiv pevača Maje Nikolić i Miloša Bojanića. Za širenje antisemitske literature još niko nije odgovarao, iako je jevrejska zajednica više puta podnosila prijave protiv pisaca i distributera.

– Najprisutniji oblik antisemitizma je u izlozima „boljih knjižara“, ali ga ima i „ispod tezge“. Broj antisemitskih naslova – izdanja je veći od 120. Savez jevrejskih opština Srbije podneo je na desetine krivičnih prijava i tužbi. U jednoj od oslobađajućih presuda dobili smo objašnjenje da predmetna knjiga nije izazvala više antisemitizma nego što ga ima, pa se naša tužba odbacuje. Kao da postoji dozvoljeni nivo antisemitizma – ukazuje Nećak. Jedini način za borbu protiv predrasuda je edukacija od najranijeg uzrasta.

– Kada jedno društvo, poput našeg, nedovoljno edukuje nove generacije, otvara mogućnost i prostor za pojavu netolerancije, ksenofobije, rasizma i antisemitizma, stvarajući tako uslove za nove zločine. Edukovanje znači izgrađivanje moralnih vrednosti koje će kod svakog mladog čoveka, bez obzira kojoj naciji pripadao ili koju veru ispovedao, oblikovati pre svega moralan stav i ubeđenje da se mora suprostaviti zločinu i svakom zlu koje proističe iz neznanja, primitivnosti, straha od različitosti i stereotipa – navodi Nećak. Simbol stradanja Jevreja tokom Holokausta u Srbiji jedan je od najvećih nemačkih koncentracionih logora u Jugoistočnoj Evropi, Judenlager Semlin, na mestu koje danas zovemo Staro sajmište.

– U tom logoru, za samo šest nedelja, na monstruozan način ubijeno je 6.400 Jevreja, većinom žena i dece u pokretnoj gasnoj komori zvanoj „dušegubka“. Prošlo je više od 70 godina od tog zverstva. Promenili smo više društveno političkih sistema, promenile su se mnoge vlade i bezbroj političara. Ali niko, ama baš niko, nije imao moralnu potrebu, ni želju ili nije smeo da obeleži to sveto mesto. Da postavi najskromniju ploču na kojoj bi pisalo da je tu ubijeno 6.400 ljudi samo zato što su bili Jevreji. Da li bi danas nekome smetala ta ploča? Ne znam, ali ako ne bi, zašto te ploče nema? – pita se Nećak. Naglašava da budućnost našeg društva zavisi od stepena obrazovanosti i izgradnje sistema vrednosti utemeljenog na humanizmu i savremenim dometima civilizacije.

U tome u velikoj meri može pomoći „Priručnik o holokaustu“ koji je predstavljen prošle nedelje.

– „Priručnik za učenje o Holokaustu“ je rezultat serioznog, stručnog rada grupe autora iz Srbije, učesnika seminara koji je održan u Jerusalimu. Knjigu su izdali Platoneum iz Novog Sada i Savez jevrejskih opština Srbije. Namenjena je prvenstveno profesorima, koji svoja znanja na najbolji način treba da prenesu učenicima. Priručnik za učenje o Holokaustu je, u tom smislu, alat za edukaciju mladih, a edukacija je najbolji, prihvatljiv i najefikasniji način da se spreči ponavljanje zločina – naglašava Nećak.

Da Srbija daje određeni doprinos u borbi protiv antisemitizma potvrđuju izveštaji centra „Simon Vizental“, u kojem se ocenjuju napori država u istrazi i suđenjima ratnim zločincima iz Drugog svetskog rata. Srbija svake godine zauzme visoku poziciju kao zemlja sa antifašističkom tradicijom, čije institucije ulažu napore da se zločinci iz Drugog svetskog rata izvedu pred lice pravde. Ipak, uzimajući u obzir nacionalni naboj među ultradesničarskim organizacijama koji je porastao posle oslobađajućih presuda hrvatskim generalima Anti Gotovini i Mladenu Markaču, pitanje je da li će se on i u kolikoj meri odraziti na Jevreje. Jeste da je ostrašćenost prema drugim nacijama u Srbiji kod ovih organizacija uglavnom usmerena ka manjinama sa kojima smo bili u ratu protekle dve decenije, ali je još Teodor Adorno, nemački filozof i sociolog, vodeći naučnik Frankfurtske škole polovinom prošlog veka, povezao porast antisemitizma sa antidemokratski orijentisanim ličnostima, autoritarnog karaktera, koji se ispoljava u osetljivim nacionalnim okolnostima.

Savez jevrejskih opština

Osnivači Saveza jevrejskih opština Srbije su jevrejske opštine Beograd, Novi Sad, Subotica, Zrenjanin, Zemun, Pančevo, Sombor, Kikinda, Niš i Priština sa sedištem u Beogradu. Savez jevrejskih opština Srbije zajednički je organ osnivača i predstavlja jevrejsku zajednicu Srbije u zemlji i inostranstvu.

Filip David: Upiranje prstom u Jevreje

Književnik Filip David kaže za Danas da čim ima porasta nacionalizma dolazi i do porasta antisemitizma.

– Tako je bilo i 1999. za vreme bombardovanja kada je pronađeno da su među Amerikancima koji su bombardovali Srbiju bila trojica jevrejskog porekla, pa su odmah krivicu svalili na Jevreje. I ovih dana u medijima čitamo da je sudija Haškog tribunala Teodor Meron, koji je glasao za oslobađajuću presudu hrvatskim generalima, američki Jevrejin. Drugi se ne uzimaju u obzir, prst se uvik upire u Jevreje – naglašava David.

On potvrđuje da Jevreji u Srbiji nisu manjinska grupa, već etnička i verska zajednica, za razliku od Hrvatske gde imaju status manjinske grupe.

Demonološko sujeverje

Jevreji su tokom istorije bili narod koji je najviše proganjan u svetu. Antisemitizam nije etnička ili rasna predrasuda, već jednostavno mržnja potkrepljena neznanjem i skup stereotipa i stavova, često kontradiktornih. Kao na primer, „Jevreji vole da se izdvajaju od drugih, i Jevreji vole da se infiltriraju u sve pore društva“.

– Mržnja prema Jevrejima izvire iz demonološkog sujeverja. Bila je i ostala najveća, najupornija, najdublja i najintenzivnija mržnja koju je čovečanstvo ikada osetilo. Uzrok za antisemitizam je ono što Jevreje i čini Jevrejima, a to je judaizam. Zbog svoje posvećenosti judaizmu, Jevreji su uvek vodili i imali život različit po kvalitetu od okoline u kojoj su živeli. Taj kvalitet života je direktna posledica judaizma. Hiljadama godina smo živeli bez države, razasuti po celom svetu, pod različitim klimatskim uslovima, govoreći različite jezike, u raznim društvenim uslovima i okruženju, samo nam je vera bila ista. Ako smo hiljadama godina, zahvaljujući veri, sačuvali svoj identitet, onda je jedini mogući način da i nadalje sačuvamo naš identitet taj da budemo posvećeni judaizmu – smatra naš sagovornik.

Svoju tradiciju, verski i nacionalni identitet, Jevreji u Srbiji čuvaju obeležavajući datume stradanja svog naroda, ali i kulturno-edukativnim manifestacijama i događajima.

– Postoji veliki broj aktivnosti koje omogućavaju očuvanje tradicije. Redovno se održavaju kursevi hebrejskog. U plesnim grupama igra se folklor, postoji više horova koji neguju jevrejsku pesmu, muziku, predavanja iz različitih oblasti od religije do savremenih tema. Pa ipak treba znati da je Šabat više sačuvao jevrejski narod nego što su Jevreji sačuvali Šabat – zaključuje Nećak.