Zakon diskriminiše romski jezik

 Više od dvadeset učesnika i učesnica sa univerziteta i instituta u Srbiji, regionu i Zapadnoj Evropi govorilo je o lingvističkim istraživanjima romskog jezika, romološkoj leksikografiji, najstarijim izvorima o govorima Roma, bilingvalnoj nastavi na romskom i srpskom jeziku, kao i o pravu ove manjinske zajednice na službenu upotrebu jezika.

Jedan od velikih problema je upravo status službenog jezika, koji je Ustavom Srbije zagarantovan svim nacionalnim manjinama, ali ne i Romima, koji su po broju druga manjinska zajednica u Srbiji. Naime, da bi jezik nacionalne manjine postao službeni u jedinici lokalne samouprave, zakonski uslov je da pripadnika te manjine na toj teritoriji bude 15 posto.

– Za Rome su ova rešenja nepovoljna, jer ni u jednoj jedinici lokalne samouprave prema poslednjem popisu nemaju 15 posto, kaže za Danas Goran Bašić, direktor Instituta društvenih nauka. On predlaže da se osmisle „afirmativne mere na osnovu kojih bi se ustanovio zakonski osnov da se romski uvede u službenu upotrebu“.

– Na primer, taj jezik bi se mogao uvesti u službenu upotrebu ukoliko je zastupljenost Roma na nekoj teritoriji 10 posto. To je važno jer Romi nisu samo socijalno ekonomski deprivirani već i u pogledu ostvarivanjem prava na zaštitu nacionalnog, kulturnog, jezičkog identiteta. Veliki broj prava u vezi sa zaštitom identiteta manjina priznatih zakonima RS zavisi od toga da li je jezik u službenoj upotrebi, ističe Bašić.

Svenka Savić, profesorka emerita na Univerzitetu u Novom Sadu, za naš list navodi pak da romski jezik ima status službenog jezika, ali da se u praksi ne primenjuje, „jer to traži određene nove navike, nov pristup jeziku, za šta nigde u Srbiji ne postoji razumevanje „.

– Zakonske odredbe koje kao kriterij uzimaju broj osoba i prostor na kojem žive jesu diskriminatorne, s obzirom da se zna način života romske zajednice, kaže profesorka Savić, ističući da je prema odredbama o ljudskim pravima maternji jezik jedno od osnovnih ljudskih prava, i da „to treba da bude merilo službene upotrebe“.

Ipak, čest izgovor za neostvarivanje prava Roma jeste i to što njihov jezik nije standardizovan, ali ni to, kako kaže profesorka Savić, nije sasvim tačno.

– Poluistina je da romski jezik nije standardizovan. Na njemu se pišu knjige, drže naučna predavanja, objavljuju naučni radovi, postoje časopisi i još mnogo toga, kao što su prevodi sa i na romski jezik, ističe ona, objašnjavajući da je standardizacija jezika proces sa različitim fazama razvoja i da je u tom smislu i srpski jezik klimav.

– Zadatak je nas koji se bavimo romologijom da stalno dovodimo u pitanje poluistine i stereotipe o romskoj zajednici kod nas, kako bismo mogli brže pokazati koliko se ta zajednica promenila nabolje, pogotovu kada je jezik u pitanju, navodi Savić.

U nizu problema je svakako i taj što se ne sprovodi nastava na romskom jeziku. Kako za naš list objašnjava lingvistkinja Jelena Filipović, profesorka Univerziteta u Beogradu, nastava na romskom kao jeziku obrazovanja ne može se sprovesti jer nema obrazovanog nastavnog kadra i udžbeničke literature, za razliku od nekih drugih manjinskih jezika kao što su mađarski, rumunski, rusinski, bugarski, itd.

– To, između ostalog, utiče na smanjenje prisutnosti romske dece u školi, jer bivaju stigmatizovani na testovima inteligencije, koji su kulturno i jezički uslovljeni, odnosno orijentisani na decu kojoj je srpski maternji jezik, i nižim postignućima u školi jer nemaju pristupa svom jeziku primarne socijalizacije, objašnjava profesorka Filipović.

Dvojezična nastava

Na naučnom skupu u SANU bilo je reči i o dvojezičnoj nastavi na romskom i srpskom jeziku, za koji , kako kaže Jelena Filipović, ne postoje zakonske regulative, jer su svi manjinski jezici isključeni iz Pravilnika o dvojezičnoj nastavi, usvojenog krajem 2015. godine. Goran Bašić ukazuje da bi se dvojezična nastava mogla realizovati za sve nacionalne manjine, ali je pitanje da li to država želi da uredi. Takođe, kako ističe, nacionalni saveti pružaju otpor uvođenju dvojezične nastave, kako zbog toga što se jezik tradicionalno smatra upečatljivim delom nacionalne homogenosti, a delom i zbog toga što finansiranje nadležnosti i rada nacionalnih saveta zavisi od broja institucija i programa koji su zasnovani na jeziku.

– Problem je u segregativnom konceptu multikulturalnosti u RS koji podrazumeva da se multikulturalnost shvata kao skup monokulturnih zajednica čijim pripadnicima su priznata individualna i kolektivna prava, ali među kojima nema društvene kohezije, objašnjava Bašić.