„Nije istorijska činjenica, već interpretacija“: Kako je sporno pitanje o Hladnom ratu dospelo na završni ispit maturanata

Branislav Ranđelović, direktor Zavoda za vrednovanje kvaliteta obrazovanja i vaspitanja, objašnjava za Danas kako je pitanje u kom na ovaj način mali maturanti treba da prepoznaju Hladni rat završilo na završnom ispitu.

– Važno je napomenuti da je to zadatak drugog, odnosno srednjeg, nivoa iz oblasti “istraživanje i tumačenje istorije” u kome se ne proveravaju znanja i faktografija istorijske nauke, i ne predstavlja vrednosni stav ili istorijski zaključak – ukazuje naš sagovornik.

On dodaje da oblast “istraživanje i tumačenje istorije” služi kao osnova za razvijanje analitičkih veština i umenja tumačenja informacija iz prošlosti, ali i svakodnevnog života.

– Instrukcija zadatka je jasna i traži se povezivanje određenog odlomka istorijskog izvora sa epohom u kojoj je nastao i o kojoj govori. Znaci navoda direktno stavljaju do znanja učenicima da je u pitanju preuzet citat iz dokumenta, odnosno izvora, a ne zaključak utemeljen u istorijskom istraživanju. Svaki istorijski izvor može da reflektuje određenu političku, ideološku, društvenu poziciju, što učenici treba da znaju. Od učenika se očekuje da shvate da je u zadatku reč o istorijskom izvoru koji je nastao u određenom periodu – ističe Ranđelović.

On dodaje da tokom četvorogodišnjeg drugog ciklusa obaveznog obrazovanja učenici ovladavaju osnovama istorijske nauke i metodološkoj premisi da treba razlikovati istorijske izvore koji predstavljaju informativni resurs od njihovih interpretacija, odnosno tumačenja.

– U ovom zadatku je autor izvora, tj. dokumenta izostavljen s namerom, prema važećom kriterijumima, kako bi se proverilo da li učenici umeju da prepoznaju i izdvoje ključne informacije iz izvora i potom ih povežu sa predznanjem o epohi (u ovom slučaju, Hladni rat). To je jedan od načina provere razumevanja sadržaja izvora i razvijanja kritičke pismenosti kod učenika. Ukoliko bi uz izvor u ovom slučaju bio naveden autor, zadatak ne bi odgovarao standardu, jer bi učenici u tom slučaju mogli direktno da povežu datum ili političke stranke sa određenim događajem ili epohom na osnovu eksplicitnih informacija – ukazuje Ranđenović.

Kako kaže, citat iz izvora ne podrazumeva naučno verifikovani istoriografski stav ili naučnu interpretaciju, već propagandni narativ jedne od strana u hladnoratovskom sukobu, u ovom slučaju SSSR i IB, što nije eksplicitno navedeno u zadatku i što može da izazove određenu zabunu kod čitalaca koji nisu upoznati sa načinima testiranja.

– Citat iz izvora, odnosno sadržaj, ne odražava stavove ni komisije, ni istorijske nauke, već predstavlja specifičan odlomak na osnovu koga učenici treba da smeste određeni (u ovom slučaju propagandni i kontroverzni) narativ u vremenski okvir bez vrednovanja sadržaja izvora i određivanja prema njegovoj tačnosti – navodi naš sagovornik.

Podseća da su u testu za 2024. pored ovog, navedeni i citiati iz izvora vezanih za jugoslovensko-američku ekonomsku saradnju osamdesetih godina 20. veka, kao i Seoba Srba 1690. godine.

– U prošlogodišnjem završnom testu su bili odlomci iz govora Martina Lutera Kinga o ljudskim pravima u kome je trebalo, za razliku od ovogodišnjeg, odrediti o čemu govori tekst, kao i memoarska refleksija reditelja Gorana Markovića (takođe bez navođenja imena autora izvora, tj. samog reditelja) o događajima iz 1968. godine, u zadatku u kome je trebalo odrediti vrstu istorijskog izvora. Takođe, učenici se od petog razreda edukuju da razlikuju istorijske izvore od interpretacije, odnosno istoriografije, za šta, između ostalog, postoji poseban standard. Nastavnici istorije i učenici koji su se pripremali za završni ispit ne bi trebalo da su imali nedoumice u pogledu jasnoće instrukcije i zahteva koji je bio postavljen pred učenike kada je u pitanju ovaj zadatak poručuje Ranđelović.

Podsetimo, maturantima nije postavljena univerzalna definicija Hladnog rata, već im je dat odlomak iz istorijskog izvora.

Pitanje pod brojem 16 glasilo je: „Pažljivo pročitajte odlomak iz istorijskog izvora i zaključi o kom sukobu je reč.

‘Formirale su se dve suprotne političke linije: na jednom polu politika SSSR i demokratskih zemalja, usmerena nka podrivanju imperijalizma i učvršćivanju demokratije, a na dugom polu politika SAD i Engleske usmerena ka jačanju imperijalizma i ugušivanju demokratije’“.

Tačan odgovor na ovo pitanje je Hladni rat. Pored ovog odgovora, maturantima su bila ponuđena još tri odgovora: Prvi svetski rat, Drugi svetski rat i Sukob u Ruandi.

Direktor Zavoda pojašnjava za Danas da je izvor za ovo pitanje teksta Deklaracije evropskih komunističkih partija iz septembra 1947. koji je za posledicu ima nastanak Informbiroa, kao odgovor na Trumanovu doktrinu i Maršalov plan.

– U tu svrhu, održan je sastanak predstavnika evropskih komunističkih partija, u mestu Šklarska Porenba (Poljska), koji je trajao od 22. do 28. septembra 1947. godine. Glavna posledica ovog sastanka je bilo osnivanje Informacionog biroa (IB), koordinacionog tela koje je trebalo da okuplja sve evropske komunističke partije pod patronatom Sovjeta. Ipak, kao izgovor za formiranje ovog tela, poslužio je Maršalov plan i optužbe od strane Moskve da SAD, zajedno sa Velikom Britanijom, planiraju da ekonomski porobe ostatak sveta. Dakle, izvor je nastao u vreme Hladnog rata – podvlači Branislav Ranđelović.

Citat iz pitanja uzet je iz publikacije „Jugoslovensko-sovjetski odnosi: 1945–1956: zbornik dokumenata, Deklaracija informativnog savetovanja predstavnika pojedininih komunističkih partija“.