Zazidan spomenik kulture

Staro Jevrejsko groblje u Nišu je zazidano, sa sve četiri strane. Zazidana je čak i septička jama. Na groblju je opet gomila šuta i dasaka.Opet su odneti neki spomenici, a nestao je i veliki sarkofag, kaže Jasmina Ćirić, predsednica Jevrejske opštine u Nišu, apelujući da država i grad konačno zaustave višedecenijsko devastiranje ovog kulturno-istorijskog spomenika.

Spomenici jedinstveni na Balkanu

Jevrejsko groblje u Nišu potiče iz 17. veka. Prema navodima stručnjaka, na njemu se nalaze stari nadgrobni spomenici, među kojima i neki koji su „jedinstveni na Balkanu“ ili „sa još neobjašnjenim simbolima“. Poznato je da su na groblju i kapela i sarkofag poznatog rabina Rahamima Naftalija Gedalje. U Nišu, inače, sada živi samo pedesetak članova Jevrejske zajednice, a umrli se sahranjuju na Gradskom (pravoslavonom) groblju. Pre Drugog svetskog rata u ovom gradu živelo je 1.100 Jevreja, a prema istorijskim podacima, „iz rata se vratio živ samo jedan Jevrejin“.

Ministarstvo kulture Republike Srbije je 20. decembra 2007. godine proglasilo niško Jevrejsko groblje za državno kulturno dobro. Sertifikatu o velikoj kulturno-istorijskoj vrednosti tog zdanja prethodilo je njegovo čišćenje i uređenje, uz učešće šire jevrejske zajednice, i uglavnom uz pomoć donacija. Izgledalo je da je katastrofalno stanje u kojem se groblje nalazilo pre „renoviranja“ samo daleka, ružna i prilično sramna prošlost. Ali, i vrapci znaju, ovde se sa prošlošću teško raskida.

Zavod za zaštitu spomenika: Zabranićemo divlju gradnju

– Nakon pismenog zahteva jevrejske zajednice u Nišu, poslali smo komisiju koja je proverila da li je staro Jevrejsko groblje ponovo ugroženo divljom gradnjom i ko ga ugrožava. Očekujemo izveštaj te komisije, a ukoliko on potvrdi takve tvrdnje, izdaćemo rešenje o zabrani svih daljih aktivnosti u vezi sa divljom gradnjom. Takođe, obavestićemo građevinsku inspekciju koja je po zakonu ovlašćena da takvu divlju gradnju zaustavi – kaže direktor niškog Zavoda za zaštitu spomenika Mile Veljković.

On dodaje da je Jevrejsko groblje u prvoj zoni, a naležuće parcele u drugoj zoni zaštite, ali da zabrana gradnje bez ispunjavanja uslova Zavoda za zaštitu spomenika važi i za groblje i za njegovu okolinu.

– Uputili smo ovih dana pismene zahteve da se spreči dalje zazidavanje i uništavanje Jevrejskog groblja. Tražili smo to od ministarstava kulture i vera, republičkog i niškog zavoda za zaštitu spomenika, niškog gradonačelnika i gradskog arhitekte. Mislimo da bi trebalo da reaguju, tim pre što nam do sada ni država ni grad nisu ozbiljnije pomogli u očuvanju groblja ili saniranju katastrofalne situacije u kojoj se nalazilo. Grad Niš, na primer, nije ništa pomogao, tako da i njegovo redovno čišćenje, koje obavlja JKP „Medijana“, plaćamo iz svog džepa – kaže predsednica Jevrejske opštine u Nišu.

Kakvi to ljudi žive u Nišu?

Kakvi to ljudi žive u Nišu, zapitao se i Ivan Čerešnješ sa Hebrejskog univerziteta u protestnom pismu upućenom ministru vera i niškom rukovodstvu pre nepunih pet godina. U ovom protestu, posle kojeg je započelo sređivanje niškog Jevrejskog groblja, navodi se da „nijedno groblje u svim zemljama koje je obišao nije u tako katastrofalnom stanju“. „Pitam se da li se to Niš pridružio gradovima u kojima se žali što se holokaust prije vremena završio i gdje se nastoji dopuniti ono što su Nijemci, Bugari i „domaći ljubitelji“ Jevreja ostavili nedovršeno poslije 1945. godine“, navodi se u tadašnjem protestu.

Jasmina Ćirić precizira da je Jevrejsko groblje sada divljom gradnjom ugrozilo i nekoliko okolnih preduzeća, među kojima su „Tehnomarket“ i „Euroglas“. Ona kaže da je uprkos svim naporima „teško ući u trag“ ko od okolnih firmi divlje gradi na ovom kulturno-istorijskom kompleksu. Otkrivanje odgovornih komplikuje i činjenica da je u neposrednoj blizini groblja nedavno otvoren (veliki) „Azija centar 2, u kojem je više od 60 lokala sa kineskom robom.
– Jevrejsko groblje je sada sa tri strane ograđeno zidinama, visokim više od četiri metra, a sa četvrte strane je ograđeno žicom, koja ga odvaja od divljeg romskog naselja. Prilaz je onemogućen, tim pre što na ulazu niče novi hangar (magacin) neke od okolnih firmi. Na zidinama je napravljeno i desetak oluka tako da se kišnica sliva u groblje. Prokopan je i kanal, pa se tu sliva i sva okolna voda – kaže naša sagovornica.
Mediji su pre nekoliko godina izveštavali da Jevrejsko groblje ugrožavaju pre svega Romi iz divljeg naselja, koji su se prethodnih decenija „širili“ i „ulazili“ u njega, pretvarajući jevrejske kapele u neuslovne kuće, ili praveći svoje improvizovane domove na grobovima i sarkofazima. Romsko naselje je tako „pojelo“ trećinu Jevrejskog groblja. Grobovi su ugrađeni u neuslovne romske kuće ili septičke jame, a neki od njih razbijani i otvarani, tako da su kosti preminulih Jevreja bile rasute po blatu i izmetu. Na groblju su vezivani konji, na jednom delu je bio svinjac, a svuda su se mogle videti životinjske strvine.