Nacionalne penzije za sportiste i umetnike: Koliko iznose, ko sve ima pravo i kako se obračunavaju?

Nacionalne penzije za kulturu dodeljene su ove godine istaknutim i zaslužnim umetnicima, a penzija, prema proseku, ove godine iznosi 73.114 dinara.

Dok je dobijanje nacionalnih penzija za umetnike ograničeno i kriterijumi za dodelu nisu baš najjasniji, u sportu su ova pravila mnogo jednostavnija.

Naime, svaki sportista koji ispuni uslove osvajanjem neke od medalja, ili ispuni neki drugi uslov propisan od strane države, ostvaruje pravo na nacionalnu penziju.

Ta penzija varira u odnosu na prosečnu platu iz decembra prethodne godine, a ove godine penzije se kreću u rasponu od 84.227 dinara do čak 252.681.

Ipak, sprotisti imaju mogućnost osvajanja i novčanih nagrada za izuzetne uspehe, pa tako oni mogu da dobiju i jednokratne nagrade od 10.000 do 45.000 evra.

Priznanja za vrhunski doprinos nacionalnoj kulturi, odnosno kulturi nacionalnih manjina

Nacionalna penzija dodeljuje se na već postojeću penziju koju je umetnik ostvario.

Priznanje se dodeljuje i isplaćuje umetniku, odnosno stručnjaku u kulturi u vidu doživotnog mesečnog novčanog primanja, u visini jedne prosečne zarade bez poreza i doprinosa u Srbiji za mesec jul prethodne godine, prema podacima republičkog organa nadležnog za poslove statistike.

Nacionalna penzija dodeljena 2023. godine, prema tom proseku, iznosi 73.114 dinara.

Nacionalne penzije počele su da se dodeljuju 2006. godine, na predlog tadašnjeg ministra kulture Vojislava Brajovića.

Broj kandidata koji su tada mogli da budu predloženi nije bio ograničen.

Dodela je obustavljena 2013. godine, u vreme kada je na čelu Ministarstva kulture bio Ivan Tasovac, i nisu dodeljivane osam godina.

Ponovo su aktivirane 2021. na predlog ministarke kulture Maje Gojković, ali sa izmenom – Vlada Srbije donela je akt da priznanje za vrhunski doprinos nacionalnoj kulturi i kulturi nacionalnih manjina može da dobije samo 20 umetnika godišnje.

Ministarstvo kulture i informisanja upućuje javni poziv za dodelu priznanja umetniku, odnosno stručnjaku u kulturi, za vrhunski doprinos nacionalnoj kulturi odnosno kulturi nacionalnih manjina.

U toku javnog poziva, Reprezentativna udruženja u kulturi dostavljaju Ministarstvu obrazložene Predloge umetnika odnosno stručnjaka u kulturi, koji ispunjavaju uslove za dodelu Priznanja.

U toku javnog poziva Nacionalni savet nacionalne manjine, može da predloži Ministarstvu jednog umetnika odnosno stručnjaka u kulturi, koji je pripadnik nacionalne manjine.

Javni poziv se raspisuje radi dodele Priznanja u vidu doživotnog mesečnog novčanog primanja umetniku.

Pravo na Priznanje može steći umetnik, odnosno stručnjak u kulturi za sledeća područja kulture:

1) književno stvaralaštvo;

2) književno prevodilaštvo;

3) muzičko stvaralaštvo;

4) muzička interpretacija;

5) likovna umetnost;

6) primenjena i vizuelna umetnost, dizajn i umetnička fotografija;

7) filmska umetnost i audio vizuelno stvaralaštvo;

8) pozorišna umetnost – scensko stvaralaštvo i interpretacija;

9) opera, muzičko scensko stvaralaštvo i interpretacija;

10) umetnička igra (klasičan balet, narodna igra i savremena igra);

11) digitalno stvaralaštvo i multimedija;

12) arhitektura;

13) prevođenje stručnih i naučnih tekstova;

14) izvođenje muzičkih, govornih, artističkih i scenskih kulturnih programa;

15) istraživanje, zaštita, korišćenje, prikupljanje i predstavljanje

nepokretnog kulturnog nasleđa;

16) istraživanje, zaštita, korišćenje, prikupljanje i predstavljanje pokretnog

kulturnog nasleđa;

17) istraživanje, zaštita, korišćenje, prikupljanje i predstavljanje

nematerijalnog kulturnog nasleđa;

18) filmske i televizijske delatnosti;

19) naučnoistraživačka i edukativna delatnost u kulturi;

20) bibliotečko-informaciona delatnost;

21) izdavaštvo;

22) produkcija kulturnih programa i dela.

Pravo na Priznanje može ostvariti umetnik, odnosno stručnjak u kulturi, državljanin Srbije, koji je dao vrhunski doprinos nacionalnoj kulturi, odnosno kulturi nacionalnih manjina, pod uslovom:

1) da je doprineo razvoju kulturnih vrednosti u Srbiji odnosno njenoj međunarodnoj afirmaciji;

2) da je dobitnik najznačajnijih nagrada i priznanja, shodno listi koju utvrđuju reprezentativna udruženja, svako za svoje područje kulture, i to:

(1) republička nagrada za poseban doprinos razvoju kulture,

(2) nagrada za životno delo,

(3) stručne nagrade sa međunarodnih festivala,

(4) nagrade sa festivala i manifestacija od republičkog značaja,

(5) stručne nagrade udruženja,

(6) lokalne nagrade i društvena priznanja,

(7) druge stručne međunarodne i domaće nagrade i priznanja iz područja kulture;

3) da ima obrazloženu ocenu vrednosti doprinosa u oblasti kulture u područjima kulture za koja se dodeljuje Priznanje, koju daju umetnička i strukovna udruženja, ustanove kulture, te obrazovne i naučne ustanove.

4) da je ostvario pravo na penziju.

Nacionalne penzije za sportiste

Prema Uredbi o nacionalnim sportskim priznanjima i novčanim nagradama koja je supila na snagu 2016. godine, utvrđeno je ko iz sveta sporta ostvaruje pravo na novčane nagrade ili nacionalne penzije, kao i u kolikom iznosu.

Tom Uredbom utvrđeni su bliži uslovi, način isplate i visina nacionalnih sportskih priznanja i novčanih nagrada za poseban doprinos razvoju i afirmaciji sporta.

Kako je propisano, relevantan sportski rezultat predstavlja zlatna, srebrna ili bronzana medalja osvojena na Olimpijskim igrama, Paraolimpijskim igrama, Šahovskoj
olimpijadi, svetskim i evropskim prvenstvima u olimpijskim i paraolimpijskim sportskim disciplinama i svetski rekord u olimpijskim i paraolimpijskim sportskim disciplinama, kao i učešće u finalu DEJVIS kupa ili FED kupa Međunarodne teniske federacije.

Ova Uredba obuhvata i sportske organizacije, gde spada udruženje ili sportsko privredno društvo sa sedištem na teritoriji Srbije koja u okviru evropskog klupskog prvenstva najvišeg nivoa prema kriterijumima nadležnog međunarodnog sportskog saveza, u sportovima prve kategoriji prema Nacionalnoj kategorizaciji sportova, ostvari relevantan sportski rezultat.

Nacionalno sportsko priznanje

Nacionalno sportsko priznanje dodeljuje se sportistima, državljanima Srbije, koji kao članovi nacionalne sportske reprezentacije Srbije osvoje medalju na Olimpijskim igrama, Paraolimpijskim igrama, Šahovskoj olimpijadi, svetskim i evropskim prvenstvima u olimpijskim i paraolimpijskim sportskim disciplinama, ili su bili, odnosno budu nosioci svetskog rekorda u olimpijskim i paraolimpijskim sportskim disciplinama, ili postanu finalisti DEJVIS kupa ili FED kupa Međunarodne teniske federacije.

Nacionalno sportsko priznanje dodeljuje se u vidu diplome i doživotnog mesečnog novčanog primanja u visini:

1) Tri prosečne neto zarade u Srbiji za mesec decembar prethodne godine za zlatnu medalju na Olimpijskim igrama, Paraolimpijskim igrama ili Šahovskoj olimpijadi.

2) Dve i po prosečne neto zarade u Srbiji za mesec decembar prethodne godine za srebrnu medalju na Olimpijskim igrama, Paraolimpijskim igrama, Šahovskoj olimpijadi ili za zlatnu medalju na svetskom prvenstvu u olimpijskoj ili paraolimpijskoj sportskoj disciplini, ili za osvojeni DEJVIS kup ili FED kup Međunarodne teniske federacije.

3) Dve prosečne neto zarade u Srbiji za mesec decembar prethodne godine za bronzanu medalju na Olimpijskim igrama, Paraolimpijskim igrama, Šahovskoj olimpijadi ili za srebrnu medalju na svetskom prvenstvu u olimpijskoj ili paraolimpijskoj sportskoj disciplini ili za zlatnu medalju na evropskom prvenstvu u olimpijskoj ili paraolimpijskoj sportskoj disciplini ili za svetski rekord u olimpijskoj ili paraolimpijskoj sportskoj disciplini.

4) Jednu i po prosečnu neto zaradu u Srbiji za mesec decembar prethodne godine za bronzanu medalju na svetskom prvenstvu u olimpijskoj ili paraolimpijskoj sportskoj disciplini ili za srebrnu medalju na evropskom prvenstvu u olimpijskoj ili paraolimpijskoj sportskoj disciplini.

5) Jednu prosečnu neto zaradu u Srbiji za mesec decembar prethodne godine za bronzanu medalju na evropskom prvenstvu u olimpijskoj ili paraolimpijskoj sportskoj disciplini.

U slučaju da sportista koji je stekao pravo na nacionalno sportsko priznanje nastupi na sportskom takmičenju za reprezentaciju strane države, odnosno stranog nacionalnog sportskog saveza ili kao individualni predstavnik strane države, odnosno stranog nacionalnog sportskog saveza, visina nacionalnog sportskog priznanja trajno se umanjuje za 25 odsto.

U slučaju da sportista tokom sportske karijere ostvari više sportskih rezultata koji predstavljaju osnov za dodelu nacionalnog sportskog priznanja, kao osnov za dodelu tog priznanja uzeće se u obzir najbolji (najvredniji) sportski rezultat.

Novčana nagrada

Novčana nagrada za postignute sportske rezultate u olimpijskim i paraolimpijskim sportskim granama dodeljuje se sportistima i trenerima državljanima Srbije, koji kao članovi nacionalne sportske reprezentacije na Olimpijskim igrama, Paraolimpijskim igrama, Šahovskoj olimpijadi i svetskim i evropskim prvenstvima u olimpijskoj ili paraolimpijskoj sportskoj disciplini osvoje jednu od medalja ili postanu finalisti DEJVIS kupa ili FED kupa Međunarodne teniske federacije.

U slučaju da sportista i trener, na istom takmičenju, ostvare više sportskih rezultata koji predstavljaju osnov za dodelu novčane nagrade iz stava 1. ovog člana, dodeliće im se jedna novčana nagrada za najbolji (najvredniji) sportski rezultat ostvaren na tom takmičenju.

Nacionalno sportsko priznanje i novčana nagrada za osvojenu medalju na svetskom ili evropskom prvenstvu u olimpijskoj ili paraolimpijskoj sportskoj disciplini dodeljuju se samo za rezultate ostvarene u prvoj A nacionalnoj seniorskoj sportskoj reprezentaciji Srbije.

Za osvojenu medalju u ekipnim ili pojedinačnim sportovima na Olimpijskim igrama, Paraolimpijskim igrama i na Šahovskoj olimpijadi dodeljuje se novčana nagrada za svakog osvajača medalje i glavnog trenera ekipe, tj. trenera sportiste u iznosu od:

1) 45.000 evra u dinarskoj protivvrednosti, za zlatnu medalju u pojedinačnom sportu, odnosno 40.000 evra u ekipnom sportu.

2) 40.000 evra u dinarskoj protivvrednosti, za srebrnu medalju u pojedinačnom sportu, odnosno 35.000 evra u ekipnom sportu.

3) 35.000 evra u dinarskoj protivvrednosti, za bronzanu medalju u pojedinačnom sportu, odnosno 30.000 evra u ekipnom sportu.

Za osvojenu medalju na svetskom prvenstvu u ekipnim ili pojedinačnim sportovima u olimpijskoj ili paraolimpijskoj sportskoj disciplini, ili za učešće u finalu DEJVIS kupa ili FED kupa Međunarodne teniske federacije, dodeljuje se novčana nagrada za svakog osvajača medalje i glavnog trenera ekipe, tj. trenera sportiste u iznosu od:

1) 30.000 evra u dinarskoj protivvrednosti, za zlatnu medalju.

2) 25.000 evra u dinarskoj protivvrednosti, za srebrnu medalju.

3) 20.000 evra u dinarskoj protivvrednosti, za bronzanu medalju.

Za osvojenu medalju na evropskom prvenstvu u ekipnim ili pojedinačnim sportovima u olimpijskoj ili paraolimpijskoj sportskoj disciplini, dodeljuje se novčana nagrada za svakog osvajača medalje i glavnog trenera ekipe, tj. trenera sportiste u iznosu od:

1) 20.000 evra u dinarskoj protivvrednosti, za zlatnu medalju.

2) 15.000 evra u dinarskoj protivvrednosti, za srebrnu medalju.

3) 10.000 evra u dinarskoj protivvrednosti, za bronzanu medalju.

Za osvojeno evropsko klupsko prvenstvo najvišeg nivoa prema kriterijumima nadležnog međunarodnog sportskog saveza, u sportovima prve kategoriji prema Nacionalnoj kategorizaciji sportova, dodeljuje se sportskoj organizaciji novčana nagrada u iznosu koji odredi Vlada posebnom odlukom.

Pravo na nacionalno sportsko priznanje sportista ostvaruje od dana donošenja rešenja o dodeli tog priznanja, s tim da se doživotno mesečno novčano primanje isplaćuje sportisti nakon navršenih 40 godina života.

Nacionalno sportsko priznanje može se istom sportisti dodeliti samo jednom.

Ukoliko nosilac nacionalnog sportskog priznanja svojim ponašanjem ili učešćem u aktivnostima koje nisu u skladu sa zakonom, sportskim pravilima ili drugim opštim aktima organizacija u oblasti sporta šteti ugledu sporta i na taj način, ugledu Srbije, Vlada može, na predlog Ministarstva, rešenjem odlučiti da ne dodeli, odnosno ukine nacionalno sportsko priznanje.