NALED: U Srbiji 1.200 republičkih i oko 100 lokalnih administrativnih taksi

Rančić je za Betu rekla da su te neporeske dažbine na republičkom nivou propisane u oko 200 zakona i 270 podzakonskih akata dok su u lokalnim samoupravama one propisane u preko 400 različitih odluka o LAT, lokalnim komunalnim taksama (LKT), odlukama o visini doprinosa za uređivanje građevinskog zemlјišta i odlukama javnih komunalnih preduzeća.

To su, kako je rekla, pokazala istraživanja i analize koje su uradili KPMG i NALED kroz Projekat za reformu neporeskih prihoda koji sprovode zajedno sa Partner Solutions i Institutom Mihajlo Pupin, a finansira Američka Agencija za međunarodni razvoj.

„Predlažemo da se napravi javni, elektronski registar svih neporeskih dažbina koje se naplaćuju građanima i privredi uz istovremeno omogućavanje organima javne uprave da na jednostavan i sistematičan način unose u registar neporeske namete, koji su u njihovoj nadležnosti uz poštovanje principa da ni jedna dažbina koja nije uneta u registar ne može da se naplati. Imajući u vidu da u strukturi neporeskih dažbina dominiraju takse, unos u registar bi trebalo započeti upravo sa njima“, navodi se u analizi.

U neporeske dažbine spadaju, prema rečima Rančić, takse i naknade za korišćenje javnih dobara, ali i brojni parafiskalni nameti čija visina nije u skladu sa propisanom metodologijom jer je utvrđena u procentualnom iznosu ili prema ekonomskoj snazi poreskog obveznika.

Pravni osnov za uvođenje taksi i ostalih neporeskih dažbina kao i njihovu naplatu u jedinicama lokalne samouprave (JLS) čini Zakon o budžetskom sistemu, Zakon o lokalnoj samoupravi i Zakon o finansiranju lokalne samouprave.

Najveći deo neporeskih dažbina, prema njenim rečima, čine različite takse, tri četvrtine, dok se četvrtina odnosi na naknade za korišćenje javnih dobara i ostale oblike neporeskih prihoda.

Pored velikog broja propisa kojima se uređuju te neporeske dažbine, problem je, prema njenim rečima i što se ponekad iste neporeske dažbine, na primer takse mogu pronaći pod drugačijim imenom, kao nadoknada troškova određenog postupka, naknada za izdavanje i produženje dozvole za korišćenje numeracije (plaćaju operateri Regulatornoj agenciji za elektronske komunikacije).

Postoji veliki broj neporeskih dažbina koje JLS naplaćuju, ali su često netransparentne, nedovolјno sistematizovane, a visina takse za istu uslugu i varira.

Visina takse, kako je rekla, mora biti primerena troškovima pružanja javne usluge, odnosno sprovođenja postupka ili radnje i mora biti u apsolutnom iznosu i ne može biti utvrđena u procentualnom iznosu u odnosu na promenljivu osnovicu.

Taksa se, prema rečima Rančić, ne može naplaćivati za izdavanje dokaza i bilo kojih podataka koje jedan državni organ pribavlja od drugog državnog organa po službenoj dužnosti.

Prosečan iznos taksi u popisanom uzorku od 15 jedinica lokalne samouprave iznosi oko 7.500 dinara, u gradovima oko 3.850 dinara, a u opštinama 8.350 dinara.

Najveći iznos takse plaća se za postupke i radnje u oblasti ispunjavanja uslova za obavljanje delatnosti, oko 40.500 dinara (za unošenje imena grada ili opštine u naziv privrednog subjekta) i urbanizama i građevinarstva, oko 17.000 dinara, a najniži prosečan iznos za upise u registar i izdavanje potvrda iz registra, oko 800 dinara.

Broj taksi varira između lokalnih samouprava od deset, koliko ih ima u opštini Ruma, do 144 u opštini Knjaževac. Najveći broj taksi se nalazi u oblasti urbanizma i građevinarstva (36 odsto), 28 odsto se odnosi na tumačenja, mišljenja, objašnjenja, pravne lekove i deset odsto je u oblasti saobraćaja.

U pojedinim JLS su propisani relativno visoki iznosi taksi i to u rasponima, zavisno od, na primer kvadrature objekta, taksa za ozakonjenje objekta u opštini Ćuprija varira od 3.500 dinara za objekte do 100 kvadrata, do 2,1 milion dinara za objekte preko 1.500 kvadrata.

Postoje značajne razlike u visini takse za istu radnju, postupak ili pruženu uslugu između JLS, kao i razlike unutar iste JLS za iste ili slične postupke i radnje. Tako se u opštini Knjaževac za zahtev i uverenje o izdržavanju plaća taksa u iznosu od 500 dinara, a za isto takvo uverenje koje je namenjeno upotrebi u inostranstvu 1.000 dinara.

Iznos određenih taksi u pojedinim JLS se razlikuje za fizička i pravna lica, pa izdavanje uverenja o starosti objekta u opštini Bajina Bašta za fizička lica iznosi 2.000 dinara, a za pravna lica 3.500 dinara.

U okviru napomene za pojedine takse, propisano je, da ako se donosi jedno rešenje ili akt po zahtevu više lica, taksa se plaća onoliko puta koliko ima lica kojima se rešenje ili akt uručuje, što navodi na zaključak da se radi o parafiskalnoj dažbini.

Na internet stranicama pojedinih JLS Odluke o LAT nisu dostupne, ažurne i lako pretražive.

U 2019. godini, na nivou svih 145 JLS, naplaćeno je 4,4 milijarde dinara od LKT na isticanje firme (1,3 odsto ukupnih prihoda) i četiri milijarde dinara po osnovu LKT na motorna vozila (1,2 odsto ukupnih prihoda).

Prihodi od LKT za držanje sredstava za igru su gotovo beznačajni jer se naplaćuju u manje od četvrtine (34) ukupnog broja JLS, i u 2019. godini su iznosili 2,5 miliona dinara.

Sve te tri kategorije LKT predstavljaju parafiskale, jer iako u samom nazivu sadrže reč taksa, ne plaćaju se za neposredno pruženu javnu uslugu, izvršeni postupak ili radnju organa JLS.

Reč je, prema rečima Rančić o skrivenom oporezivanju jer se, plaćanjem „takse“, ne dobija javna usluga i ne stiče se pravo korišćenja nekog javnog dobra.

Najveći prosečan iznos firmarine, koji je najveći prihod u okviru komunalnih taksi ove kategorije, iznosi oko 215.000 dinara po opštinama i značajno je veći od prosečnog iznosa koji pravna lica plaćaju u gradovima, oko 122.000 dinara.

Prosečan iznos takse za držanje motornih, drumskih i priključnih vozila se ne razlikuje mnogo između opština i gradova i iznosi od 1.800 do 2.600 dinara.

Stvarna fiskalna priroda LKT predstavlja, prema rečima Rančić, ključni problem u ovoj oblasti, s obzirom na to da su zbog načina kojim se utvrđuju, često nepredvidive i proizvoljne visine.

Za razliku od LAT i LKT, pravni okvir za utvrđivanje i naplatu doprinosa za uređivanje građevinskog zemljišta sadržan je u Zakonu o planiranju i izgradnji kojim je predviđeno da se uređivanje građevinskog zemljišta finansira i iz doprinosa za uređivanje građevinskog zemljišta koji plaća investitor JLS na čijoj je teritoriji predviđena izgradnja objekta.

Zakonom su propisani i kriterijumi za obračun visine tog doprinosa i to prema prosečnoj ceni kvadratnog metra novoizgrađenih stanova u konkretnoj JLS, koeficijentu zone (ne može biti veći od 0,1) i koeficijentu namene (ne može biti veći od 1,5).

Analizom 35 popisanih doprinosa za uređivanje građevinskog zemljišta utvrđeno je da postoji oko 1.500 različitih iznosa doprinosa, a razlog tolikog broja je sam način obračuna visine doprinosa.

U gradovima se iznos doprinosa po kvadratnom metru kreće u rasponu od 1.000 dinara do 7.200 dinara, a u opštinama od 400 dinara do 3.400 dinara, sa izuzetkom opštine Lajkovac gde je 68.400 dinara po kvadratu.

Od svih analiziranih neporeskih lokalnih dažbina prihod od doprinosa za uređivanje građevinskog zemljišta je najveći u apsolutnom iznosu i u 2019. godini iznosio je 12,9 milijardi dinara odnosno četiri odsto ukupnih prihoda svih JLS.

U analizi se navodi da je potrebno klasifikovati lokalne dažbine u skladu sa njihovom fiskalnom prirodom na takse, naknade i poreze, uz ukidanje parafiskalnih nameta.

Tako bi, na primer LKT za isticanje firme trebalo prekvalifikovati u komunalni porez na obavljanje delatnosti, dok bi LKT na motorna vozila trebalo integrisati u republički porez na motorna vozila, a naknadu za pružanje usluga pravne pomoći koja iznosi 50 odsto predviđene tarife za rad advokata propisati u apsolutnom iznosu kao i taksu za izdavanje kopije spisa i duplikata isprava.