Nedomaćinsko gazdovanje uzima danak

U Srbiji ima oko 400 zaštićenih područja, počev od nacionalnih parkova kojih je najmanje, parkova prirode, predela izuzetnih odlika, zatim rezervata prirode, opštih i specijalnih, spomenika prirode, pa do zaštićenih staništa. Svako od tih područja je na svoj način jedinstveno, a njihovo održavanje skupo. U većini slučaja država finansira upravljanje rezervatima i parkovima, pomažu i lokalne zajednice, a tim područjima gazduju upravljači.

 – Na više od 70 odsto zaštićenih područja upravljači su javna preduzeća Srbija šume i Vojvodina šume. Ova preduzeća imaju najbolju infrastrukturu za taj zadatak koji im je poveren, mada se u ulozi upravljača na pojedinim zaštićenim područjima pojavljuju i lovačka društva, lokalne samouprave ili udruženja. Upravljačima najveći problem predstavljaju sredstva i to uprkos činjenici što se iz državnog budžeta godišnje izdvoji 150 miliona evra. Sredstva su namenjena svim zaštićenim područjima, ali najveći deo tog kolača dobijaju nacionalni parkovi. Nedostaje i odgovarajući profil stručnjaka, pre svega biolozi i stručnjaci za zaštitu prirode, iako se ovakvi profili školuju u Beogradu, Kragujevcu i Novom Sadu, ali i nezavisni čuvari. Susedna Mađarska je taj problem rešila osnivanjem rendžerske službe, pri čemu su rendžeri državni činovnici. Kod nas je situacija takva da bi se moglo reći da se upravljači snalaze – komentariše za Danas Slobodan Puzović, pomoćnik direktora Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode.

Samo u Vojvodini ima 17 zaštićenih područja, o čemu je nedavno objavljena obimna publikacija ovog autora, sa primerima aktivnosti koje su preduzimane.

– Ilustrativan je primer Zasavice kojom, veoma uspešno, upravlja nevladina organizacija Pokret gorana Sremske Mitrovice. Oni se, moglo bi se reći, snalaze tako što se ne oslanjaju samo na sredstva iz državne kase, već i učestvuju u međunarodnim projektima. Zahvaljujući takvom pristupu uspeli su da razviju turističke kapacitete i to sada ide ka održivosti. Jer, intencija je da se rezervati koriste na održiv način što, između ostalog znači i razvoj turizma u zaštićenom dobru. Tamo gde stvari ne funkcionišu kako treba država može da promeni upravljača, i to se već dogodilo u slučaju Subotičke peščare i Vršačkih planina, zatim u Mokrinu, sa Pašnjakom velike duplje. Aktuelna je i inicijativa da se sličan potez povuče i u Carskoj bari gde je stanje alarmantno, Tiganjica je zarasla, nastale su brojne promene i menja se biodiverzitet – objašnjava Puzović.

Prema njegovim rečima, stručnjaci su pripremili projekat eliminisanja otpada iz ribnjaka Ečka koji sada zagađuje zaštićeno jezero. Tim projektom je predviđeno da se otpadna voda odliva u Tisu, umesto u Begej, ali do realizacije nije došlo. Ovaj slučaj potvrđuje da problemi, zapravo, nastaju tamo gde je upravljač istovremeno i korisnik. Baš kao u Ečkoj.

– Zrenjanin je pre tri godine osnovao javno preduzeće sa ciljem da se bavi unapređenjem i zaštitom prirodnih dobara na teritoriji grada. Preduzeće upravlja Specijalnim rezervatom Ritovi donjeg Potisja koji se nalazi između ustave kod Novog Bečeja i uliva Begeja u Tisu. Specijalni rezervat obuhvata osam starih meandara i pojas plavnih šuma i reč je o reprezentativnom ritskom kompleksu koji čine šume topole, vrbe, ali i vlažne livade, močvare, osam meandara stare Tise i brojne životinjske vrste – navodi direktor JP Rezervati prirode Dejan Jovanov.

Komentarišući loše stanje u Carskoj bari, Jovanov podseća da je još 2003, u planskim dokumentima grada, prvi put ukazano na loše upravljanje ovim rezervatom. To se ponovilo i 2005, kada je rađena strategija razvoja grada, a potom i 2015. godine. A sve ukazuje na to da rezervat Carska bara nije trebalo da se nađe u gotovo bezizlaznoj situaciji. Dovoljno je reći da raspolaže hotelom, restoranom, turističkim brodom što je solidna baza za razvoj turizma. Treba podsetiti da drugi parkovi prirode od turističke ponude, ostvaruju prihode koji im omogućavaju održavanje i zaštitu.

Zaštićena područja u Srbiji zauzimaju samo 6,4 odsto ukupnih površina, dok su preporuke Evropske unije da se te površine dupliraju. Proglašavanje određenog područja zaštićenim ne znači da se tu ne može planirati gradnja, ili pokretanje neke privredne, ili turističke delatnosti, navode u Pokrajinskom zavodu za zaštitu prirode, već samo da vlada određeni režim po zonama koje su planirane i normirane. Nacionalni parkovi imaju najviši stepen zaštite životne sredine i kulturno-istorijske vrednosti a u Srbija ih ima pet – NP Tara, Fruška gora, Đerdap, Kopaonik i Šar-planina. Fruška gora najstariji je park u Srbiji (osnovan je 1961. godine) a zanimljivo je da se na području ovog parka nalazi čak 16 manastira.

Po uzoru na Plitvice

– Kao primer domaćinskog poslovanja pomenuću Plitvice, koje poseti više od milion turista godišnje, iako ulaznice koštaju više od 20 evra. Oni su sada u situaciji da mogu da limitiraju broj gostiju. U Srbiji je nekada Rezervat Carska bara prednjačio u turističkoj ponudi i bio je uzor ostalima kako treba razvijati i tu komercijalnu stranu, ali to već odavno nije slučaj. Sada se po dobrim poslovnim rezultatima izdvajaju Zasavica, koju godišnje poseti oko 30.000 gostiju, i Nacionalni park Tara – navodi Slobodan Puzović, pomoćnik direktora Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode.

Ima nade za Carsku baru‘]

– Mi raspolažemo kapacitetom, odnosno imamo stručnjake i znanje da upravljamo kompleksom Carska bara koji je u vlasništvu grada. To je u ovom trenutku veoma važno s obzirom na to da je zbog dugova ribnjak Ečka, koji upravlja rezervatom, postao vlasništvo banaka. Odavno ukazujemo na to da se kompleksom ne upravlja valjano, a sada mislimo da je priroda ozbiljno ugrožena. Konkretno, pre deset godina upućena je inicijativa da se promeni upravljač i mi od toga ne odustajemo, utoliko pre što znamo kako bi mogao da se reši problem otpadne vode iz ribnjaka – kaže za Danas Dejan Jovanov, direktor JP Rezervati prirode.