Nezaposleni se sve češće orijentišu na preduzetništvo u agraru

Njima je potrebna finansijska pomoć i edukacija. Od pozitivnih mera izdvojio bih prošle godine započetu akciju obnavljanja zadruga, kaže u razgovoru za Danas Sreten Jelić, profesor sociologije i sociologije sela na Poljoprivrednom fakultetu u Beogradu. On je i rukovodilac projekta „Osnaživanje privrednika u ruralnim sredinama za efikasnije vođenje biznisa“ koji je sprovela Mreža za poslovni razvoj uz finansijsku podršku Razvojne agencije Srbije.

Projektu je prethodilo terensko istraživanje u šest lokalnih sredina, dva grada i četiri opštine – Kraljevu, Novom Pazaru, Sjenici, Tutinu, Trsteniku i Vrnjačkoj Banji, na osnovu čega su urađene preporuke čiji je cilj da taj sektor privrede postane mnogo značajniji u ekonomiji zemlje.

– Duže od dve decenije, koliko traje tranzicija, umnožava se broj nezaposlenih koji se sve češće orijentišu na preduzetništvo ili otvaraju mikro, mala i srednja preduzeća. Zato je naš prvi korak pre odlaska na teren bio da okupimo predstavnike opština i gradova koji učestvuju u projektu, ali i predstavnike regionalnih razvojnih agencija, kako bismo uključili i njihovu detekciju problema. Za istraživanje smo uzeli uzorak od 131 privrednog subjekta iz MMSP sektora, anketirali ih i utvrdili koje su prepreke, šta su njihova očekivanja i poslovni planovi. Anketirana preduzeća imaju ukupno 1.222 zaposlena, odnosno devet u proseku, uz neznatno više muškaraca, (669) – objašnjava Jelić i dodaje da su u nekim preduzećima radnici motivisani za posao dok bi u drugima, kažu, to moglo da bude bolje.

Naš sagovornik ističe da najveći broj zaposlenih ima srednju stručnu spremu, ali da se u razgovoru sa vlasnicima firmi pokazalo da oni rado ulažu u edukaciju kadrova, žele da poboljšaju kvalifikacionu strukturu jer su to videli kao mogućnost da unaprede proizvodnju. Jedan broj preduzeća šalje svoje zaposlene na sajmove, seminare i obuke. Jelić dodaje i da se anketirani subjekti bave različitim delatnostima i da je za svaku od opština karakteristično da imaju sektor koji dominira. Tako se na području Pešterske visoravni, u Sjenici i Tutinu razvija stočarstvo, najviše govedarstvo i ovčarstvo, kao i proizvodnja sira, kajmaka i mesa. Na teritoriji grada Novog Pazara relativno je razvijena prerada mesa, uglavnom zanatskog tipa i pekarstvo sa brendiranim „mantijama“. Lepeza poslova širi se prema Kraljevu, a u Rasinskom okrugu, okolini Trstenika sve više je voćara, dok Vrnjačka Banja razvija različitu proizvodnju koja može da se plasira na lokalnom tržištu, prvenstveno kroz turizam.

– Najveći broj preduzetnika ili vlasnika preduzeća potrebu za finansijskom podrškom stavlja na prvo mesto, zatim ide edukacija, bolja saradnja sa lokalnim vlastima ali i umrežavanje sa drugim preduzećima. Svesni su i prepreka, pre svega slabe kupovne moći stanovništva. To bi značilo da treba da se orijentišu na izvoz, ali za to nemaju snage. Bilo bi potrebno da se modernizuje proizvodnja, prevaziđu ograničenja tržišta i nedostatak finansija, a od države traže da im obezbedi bolju infrastrukturu – ističe profesor Jelić i dodaje da su se na vodosnabdevanje i loše puteve posebno žalili u Sjenici, kao i da se istraživačka ekipa uverila kako je to objektivan problem.

On podseća da su se u srpskim selima dogodile značajne promene, pa iako je u ranijim decenijama opadao broj stanovnika u ruralnim područjima, od 2000. godine i dalje su nastavljene tendencije odlaska mladih. Ako je sredinom 20. veka u selima živelo oko 80 odsto stanovništva, sada je to palo na 40 procenata, pri čemu su više od polovine staračka i samačka domaćinstva. U tim uslovima vrlo malo može da se uradi, pogotovu na tradicionalan način, kada su mnogočlane porodice imale dovoljno jeftine radne snage.

– Mi imamo farmere koji se ozbiljno bave proizvodnjom ništa lošije od onih u razvijenim zemljama, ali to su pojedinačni primeri. Da bi postali masovniji, prepreka su usitnjeni posedi, pa bi komasacija bila jedna od mera na koju istraživanje ukazuje. Obnavljanje zadruga pomaže da se održe i unaprede sadašnja gazdinstva, ali i da se pređe na poljoprivredu koja novim tehnologijama omogućava da i mali posedi sa ograničenom radnom snagom budu visoko profitabilni – navodi Jelić i dodaje da bi i neke mere socijalne politike trebalo kreirati kako bi se pomoglo samačkim i staračkim domaćinstvima koja nemaju mogućnost da postanu ozbiljni proizvođači.

Naselje od nekoliko kuća

– U projekat „Osnaživanje privrednika u ruralnim sredinama za efikasnije vođenje biznisa“ su uključene lokalne samouprave iz ruralnih sredina. U šest lokalnih samouprava koje su istražene, živi oko 350.000 stanovnika, specifičnost je da tu ima čak 462 naselja, a samo u Sjenici, gde je gustina 25 stanovnika po kilometru, od ukupno 101 naselja ima i onih koja čini po svega nekoliko kuća. Inače, u Srbiji je 90-ih godina bilo oko milion seoskih gazdinstava. Sada ih je 631.000, a među njima je i 3.000 onih koji su svoju proizvodnju organizovali kao preduzetnici, mikro, mala ili srednja preduzeća. Uglavnom se, zavisno od područja, bave poljoprivredom, ribarstvom, prehrambenom industrijom i šumarstvom – kaže profesor Sreten Jelić.