Istorija dijaloga u Briselu: Šta sve treba znati pred susret Kurtija i Vučića?

Kako je ranije najavio portparol Evropske unije (EU) Peter Stano, predsednik Srbije Aleksandar Vučić i premijer Kosova Aljbin Kurti (Albin Kurti) dolaze u Brisel.

Sa njima će o „daljem putu u dijalogu“ Kosova i Srbije razgovarati šef evropske diplomatije Žozep Borelj (Josep Borrell) i specijalni predstavnik EU za dijalog Miroslav Lajčak.

Biće ovo prvi susret Kurtija i Vučića u okviru dijaloga o normalizaciji odnosa nakon više od godinu dana. Poslednji put su se sastali u Briselu u julu 2021. godine, podseća Radio Slobodna Evropa.

Dijalog u Briselu

Dijalog između Kosova i Srbije počeo je pre 11 godina uz posredovanje EU. Postignuto je više od 20 sporazuma, a sporazum koji još nije primenjen iz 2015. godine odnosi se na Zajednicu opština sa srpskom većinom na Kosovu. Dijalog je prekinut 2018. godine i ponovo pokrenut 2020. godine.

Politički dijalog do 2018. godine vodili su u različitim periodima i kombinacijama bivši kosovski premijeri Hašim Tači (Hashim Thaqi) i Isa Mustafa, te bivši premijer Srbije Ivica Dačić i aktuelni predsednik Srbije Aleksandar Vučić.

Robert Kuper, penzionisani britanski diplomata, bio je posrednik u pregovorima Beograda i Prištine u vreme dok je medijatorka dijaloga bila visoka predstavnica Evropske unije za spoljnu politiku i bezbednost Ketrin Ešton (Catherine Ashton).

U vreme dok je Ešton posredovala postignut je i glavni pomak, 2013. godine, kada su Dačić i Tači potpisali Briselski sporazum a zatim usledilo i potpisivanje više od 10 sporazuma iz oblasti energetike, telekomunikacija, pravosuđa, carina, o slobodi kretanja, mostu u Mitrovici, Zajednici opština sa srpskom većinom.

Pet godina prekida

Dijalog o normalizaciji odnosa prekinut je krajem 2018. kada je Vlada Kosova, tadašnjeg premijera Ramuša Haradinaja, uvela taksu od 100 odsto na robu iz Srbije zbog, kako su rekli tada, njene destruktivne politike naspram Kosova. Iz tog razloga, Srbija nije više htela da se vrati za pregovarački sto, a Kosovo je odbijalo da ukine taksu.

Od 2019. godine jedina posrednica u dijalogu ostala je tadašnja šefica evropske diplomatije Federika Mogerini (Federica Mogherini).

Naredne godine za specijalnog posrednika u dijalogu EU imenovala je Miroslava Lajčaka, a u posredništvo se uključuju i Sjedinjene Američke Države. Za specijalnog izaslanika SAD za dijalog imenovan je Ričard Grenel (Richard Grenell).

Dijalog, međutim, nije nastavljen jer su na Kosovu u oktobru 2019. održani izbori na kojim je pobedio Aljbin Kurti i njegova partija, a u međuvremenu je i EU dobila novo rukovodstvo. Dosadašnju posrednicu u dijalogu Mogerini, 1. decembra 2019. zamenio je Španac Borelj.

Nastavak dijaloga, Kurti i Vučić

Nakon što je Aljbin Kurti preuzeo dužnost kosovskog premijera, politički dijalog o normalizaciji odnosa Kosova i Srbije nastavljen je 2021. godine. Kurti i Vučić su se te godine, međutim, sastali svega dva puta.

Na prvom susretu dogovorili su se samo da će se ponovo sastati. Napeta atmosfera, bez konkretnih koraka ka usaglašavanju stavova i bez suočavanja sa prošlošću – tako su Vučić i Kurti opisali svoj drugi sastanak u julu 2021.

Visoki predstavnik EU Žozep Borelj i specijalni predstavnik EU za dijalog Miroslav Lajčak izjavili su nakon sastanka da bez dogovora obeju strana nema napretka Srbije i Kosova ka EU.

U jesen 2020. godine, kada je politički dijalog još bio u prekidu, istaživanja su pokazala da građani baš ne veruju mnogo u dijalog i da o njemu jako malo znaju:

Stara pitanja, nove tenzije

Od potpisanog Briselskog sporazuma o normalizaciji odnosa Kosova i Srbije prošlo je 11 godina, a pitanja stara isto toliko godina i dalje su povod za nove tenzije na Kosovu.

Barikade i velika napetost usledili su nakon odluke Vlade Kosova o izdavanju ulazno-izlaznog dokumenta prilikom ulaska državljana Srbije na teritoriju Kosova koji zamenjuje lične karte jer dve države nisu priznale jedna drugu.

Uklonjene barikade na severu Kosova, mere Vlade Kosova odgođene na mesec

Odluka kosovskih vlasti je zapravo realizacija Sporazuma o slobodi kretanja koji su još 2011. godine u Briselu u okviru tehničkog dijaloga postigli tadašnji glavni pregovarači Edita Tahiri u ime kosovske delegacije i Borko Stefanović ispred Srbije.

Srbija je odmah nakon potpisivanja tog sporazuma počela da izdaje ulazno-izlazni dokument državljanima Kosova koji su ulazili u Srbiju, dok Kosovo do 1. avgusta ove godine to nije primenjivalo za srpske državljane.

Istim sporazumom je predviđeno da se na Kosovu koriste isključivo registarske tablice sa oznakama RKS ili KS. Uz pitanje izdavanja dokumenata, i preregistracija srpskih tablica sa oznakama gradova na Kosovu na RKS (Republika Kosovo) pokazala se kao sporno pitanje.

Zbog napetosti koje su nastale Sjedinjene Države i EU pozvali su Kosovo da odgodi primenu odluke i to je učinjeno – do 1. septembra.

U međuvremenu su na nastavak dijaloga u Brisel 18. avgusta pozvani premijeri Vučić i Kurti. Izvori radija Slobodna Evropa (RSE) u Briselu ocenjuju da su tenzije direktna posledica nedostatka volje lidera da sednu za stol i nastave briselski dijalog.

Osim pitanja dokumenata i registarskih tablica, kao jedno od ključnih nerealizovanih pitanja iz briselskog sporazuma je i pitanje Zajednice opština sa srpskom većinom čije je formiranje dogovoreno u okviru briselskog dijaloga. Zajednica, međutim, nikad nije formirana zbog razlika u pogledima Kosova i Srbije o tome kakve ovlasti i koliko autonomije ta zajednica treba da ima.

Šta predviđa Briselski sporazum o Zajednici opština sa srpskom većinom?

U prvom Briselskom sporazumu iz 2013. godine o principima koji reguliše odnose Kosova i Srbije, prvih šest tačaka se odnosi za Zajednicu opština sa srpskom većinom.

U tom sporazumu piše da će ova Zajednica biti uspostavlјena na osnovu Statuta a da do njenog raspuštanja može doći samo na osnovu odluke opština učesnica.

Dve godine nakon potpisivanja prvog Briselskog sporazuma, Kosovo i Srbija su potpisali i sporazum o Zajednici opština sa srpskom većinom, koji je usaglasio opšte principe i ključne elemente.

Sporazum iz 2015. se sastoji od 22 tačke, kojima se precizira zakonski okvir, ciljevi, organizaciona struktura, odnos sa centralnim vlastima, budžet i podrška Zajednici opština sa srpskom većinom.

Kao neki od njenih ciljeva navodi se jačanja lokalne demokratije; vršenja punog nadzora radi razvoja lokalne ekonomije; obrazovanja; zdravstvene i socijalne zaštite; urbanog i ruralnog planiranja; te pružanja usluga njenim članicama u skladu sa zakonima Kosova.

Zajednica opština sa srpskom većinom, na osnovu Briselskog sporazuma, bi trebala da ima Skupštinu, predsednika koji predstavlja Zajednicu pred centralnim vlastima i van Kosova, potpredsednika, Savet, Odbor, Administraciju, Kancelariju za žalbe, dok bi sedište trebalo da bude određeno Statutom.

Izvor: RSE