Kome su odzvonila zvona u Crnoj Gori

Namera crnogorskog predsednika Mila Đukanovića da iskoristi ustoličenje mitropolita crnogorsko-primorskog Joanikija Mićovića za politički teatar u kome će se prikazati kao branitelj Crne Gore od velikosrpske agresije je propala. Ceremonija je obavljena kako tradicija nalaže u manastiru Svetog Petra Cetinjskog, gde je pre njega ustoličeno četrdeset mitropolita crnogorsko-primorskih Srpske pravoslavne crkve.

Đukanović je prethodnog dana stigao na Cetinje, slikao se sa građanima koji su mu prilazili i kasnije izjavio da ne veruje da će episkop Joanikije biti ustoličen u manastiru Svetog Petra Cetinjskog. Na Cetinje je došao nadajući se da će da okupi dovoljan broj pristalica koje će da spreče postavljenje crkvenog poglavara.

To se, međutim, nije dogodilo. Na Cetinju se okupilo nekoliko stotina protivnika ustoličenja i sve se završilo koškanjem sa policijom, naizmeničnim bacanjem kamenica i suzavca, blokiranjem puta i paljenjem guma na prilazima gradu, od čega se digao gust, crni dim. Desetak ljudi je povređeno, uključujući i policajce, a desetak demonstranata je privedeno.

Najžešći zaverenici, među kojima su bili Veselin Veljović, Đukanovićev savetnik za odbranu i bezbednost i Predrag Bošković, nekadašnji ministar odbrane, kao i sveštenici nekanonizovane Crnogorske pravoslavne crkve okupili su se u Gradskoj kafani. Veljović, koji je šest godina bio na čelu crnogorske policije pre nego što je postao Đukanovićev savetnik, pokušao je potom da izazove policijsku reakciju tako što je gurnuo policajce koji su u kordonu štitili prilaz cetinjskom manastiru, što se vidi na snimku koji je postavio potpredsednik vlade, Dritan Abazović.

Veljović je uhapšen, a „borba“ Đukanovićeve Demokratske partije socijalista (DPS) se nastavila saopštenjima u kojima je pisalo da su predsednik vlade Zdravko „Krivokapić i Abazović spremni da zapale Crnu Goru da bi ispunili tuđe komande“ čiji je „cilj da Crna Gora osvane 6. septembra krvava“. Crna Gora nije osvanula krvava, kako su to priželjkivali u DPS-u, ali je postalo jasno da Đukanović nema podršku.

Njegova reakcija je bila vređanje čelnika Srpske pravoslavne crkve, patrijarha Porfirija i mitropolita Joanikija koji su na ustoličenje u cetinjski manastir došli helikopterom, u pratnji policajaca, zaklonjeni od mogućih napada.

„Samo čovjek bez dostojanstva bi sebi dozvolio da na takav način (…) bude uveden u Cetinjski manastir“, rekao je Đukanović. „Brutalnom zloupotrebom državnih resursa, prije svega vojske i policije, i potpuno neprimjerenom upotrebom sile protiv mirno okupljenih građana u crnogorskoj Prijestonici Vlada Crne Gore obezbijedila je nasilnu intronizaciju mitropolita Joanikija, protivno volji ogromne većine građana Cetinja i značajnog broja građana Crne Gore“, izneo je svoju verziju događaja na Cetinju.

Za crnogroskog predsednika su zvona koja su se čula u cetinjskom manastiru u čast ustoličenja Joanikija „zvona upokojenja misiji Srpske pravoslavne crkve i cetinjske mitropolije u crnogorskom prijestonom gradu“.

Zvona su, zapravo, odzvonila njegovoj vladavini. Crnogorski predsednik je sve usamljenija politička figura i sve šuplje odzvanja njegovo vajkanje o „velikosrpskoj hegemoniji“ koja se obrušila na Crnu Goru, što u Crnoj Gori ali i u Srbiji ponavljaju samo oni koji od toga imaju političku korist i oni koji nisu obavešteni.

Nacionalizam kao paravan za korupciju

Đukanović je evropski lider koji je najduže ostao na vlasti, duže od Aleksandra Lukašenka u Belorusiji. Pokazao se kao politički kameleon bez premca koji ume da se prilagodi okolnostima brže nego drugi, čak i ako to podrazumeva potpunu promenu politike koju je do tada vodio.

Od savesnog člana Saveza komunista Jugoslavije postao je saveznik Slobodana Miloševića kome je potom okrenuo leđa, bio je protiv nezavisnosti Crne Gore, a onda je postao najstrasniji pobornik odvajanja od Srbije, zvao je Ruse da investiraju, a potom je postao žestoki kritičar Rusije i okrenuo se Sjedinjenim Američkim Državama. Ostao je dosledan jedino u želji da ostane na vlasti.

Sa trona nisu uspele da ga skinu afere u koje su bili uključeni njegovi najbliži saradnici i porodica zato što je ceo državni aparat držao u svojim rukama. Njegov politički pad počeo je onog trenutka kada je pokušao da potisne Srpsku pravoslavnu crkvu iz Crne Gore i stvori Crnogorsku pravoslavnu crkvu.

Srpska pravoslavna crkva je počela da smeta Đukanoviću onog trenutka kada se više nije uklapala u njegovu ideju o identitetu crnogorske države. Kao i svi lideri koji su vodili nove države nakon raspada bivše Jugoslavije i crnogorski predsednik igra na kartu nacionalizma. Za to je bilo potrebno stvoriti crnogorski jezik, menjanjem standardnog jezika koji je do tada bio u upotrebi i crnogorsku crkvu.

Postojeći identiteti nisu odgovarali njegovoj političkoj orijentaciji pa je odlučio da ih promeni. To je dovelo do dubokog raskola čije su posledice danas očigledne. Ujdurma oko novog identiteta Crnogoraca trebalo je da Đukanovića ustoliči kao utemeljitelja nacije, ali je pre svega služila da se skrene pažnja sa nepotizma i korupcije koji su obeležili njegovu vladavinu i postali njen simbol.

U ove svrhe je trebalo da posluži i Zakon o verskim slobodama koji je 26. decembra 2019. godine izglasala parlamentarna većina iz redova DPS-a. Srpska pravoslavna crkva je prema ovom zakonu bila obavezna da dokaže vlasništvo nad svojom imovinom u Crnoj Gori koja će joj u protivnom biti oduzeta.

Ova diskriminatorna mera odnosila se samo na Srpsku pravoslavnu crkvu, ne i na druge verske zajednice u Crnoj Gori, sa kojima je crnogorska vlada sklopila posebne sporazume. Odgovor na ovaj zakon su bile ogromne protestne litije tokom zime 2020. godine koje su na ulice crnogorskih gradova izvele desetine hiljada demonstranata. Predvodio ih je vrh crnogorske mitropolije, na čelu sa mitropolitom Amfilohijem i episkopom Joanikijem.

Pokazalo se da je većina pravoslavnih vernika uz Srpsku pravoslavnu crkvu. Na poslednjem popisu iz 2011. godine, 72 odsto stanovništva se izjasnilo kao pravoslavno, 19 odsto kao muslimansko, a 3 odsto kao katoličko. Pravoslavci se izjašnjavaju ili kao Crnogorci (45 odsto), ili kao Srbi (28,7 odsto), ali većina onih koji se izjašnjavaju kao Crnogorci su vernici Srpske pravoslavne crkve.

Ovi protesti su se pretvorili u političko izjašnjavanje stanovnika Crne Gore koji su izgubili poverenje u institucije države i sistem koji je produbio jaz između onih koji nemaju ništa i Đukanovićeve elite koja ima sve. Pokazalo se da je crkva institucija u koju se veruje. Ovakav razvoj situacije je iznenadio Đukanovića i doveo do poraza njegove većine na parlamentarnim izborima 31. avgusta prošle godine.

To je označilo istorijsku prekretnicu jer je u Crnoj Gori to prvi put da do smene vlasti dođe demokratskim putem. Đukanović, koji je i dalje predsednik Crne Gore, od tada pokušava da na svaki način podrije vladu, a događaji na Cetinju, za koje su strani posmatrači primetili da imaju karakter državnog udara, još jednom pokazuju da je njegov recept za opstanak na vlasti produbljivanje sukoba među Crnogorcima.

Đukanovićev sukob sa Srpskom pravoslavnom crkvom nije obračun ljubitelja zapadne demokratije sa mračnim uticajima sa istoka koji koče napredak Crne Gore, kako on to želi da prikaže Zapadu, već odgovor korumpiranog vođe koji gubi tlo pod nogama i koji bi ostatak života mogao da provede u zatvoru.