Od Miloševićevih devedesetih, praznih rafova i „spoljnog zida“ do Vulina: Kako su se menjale sankcije SAD prema Zapadnom Balkanu?

Kroz istoriju mera SAD prema Zapadnom Balkanu na meti sankcija bili su i Vojislav Šešelj, Slobodan Milošević, Aleksandar Vučić, koji je braneći Vulina sam podsetio na taj deo svoje biografije, pa i Milan Radoičić, Zvonko Veselinović, Milorad Dodik, Slobodan Tešić, a sada i Vulin.

Sankcije koje su uvedene Vulinu pre svega imaju simbolički značaj, slanja političke poruke da SAD njega smatraju „otpadnikom“, ukazuje docent beogradskog Fakulteta političkih nauka Milan Krstić.

Taj mehanizam se koristi od 2001. godine, kada ga je ukazom uveo tadašnji američki predsednik Džordž Buš, objašnjava on.

Docent FPN-a ukazuje da se istorija sankcija koje su bile vezane za Srbiju, odnosno ranije SCG i SRJ, mogu podeliti u tri etape.

Prva, koja je podrazumevala kolektivne sankcije, trajala je do 1995. godine, druga, sa nešto individualizovanijim tipom sankcionisanja do 2001. godine, a treća je započeta predsedničkim ukazom Džordža Buša kada su na crnu listu stavljani isključivo pojedinci i poneka sa njima povezana preduzeća – oni za koje se smatra da su doprinosili nestabilnosti Zapadnog Balkana.

Taj Bušov ukaz je i dalje na snazi, s tim što je dopunjen 2021. godine kada je predsednik Džo Bajden proširio kriterijum za ulaženje na crnu listu – uz doprinos nestabilnosti u regionu tu je od tada i povezanost sa korupcijom.

Krstić kaže da ovdašnja javnost kad se kaže ‚sankcije‘ pre svega pomisli na one iz prve etape.

„To su sankcije Ujedinjenih nacija koje su podrazumevale čitav niz ekonomskih mera, embargo na uvoz i izvoz, a do 1994. i učestovanje na sportskim i kulturnim manifestacijama. To su one sankcije koje izazivaju najviše sećanja kod onih koji su ih preživeli, jer su bile najsistematičnije i najviše su pogađale građane“, kaže on.

Međutim, sve druge kaznene mere koje su nakon tog perioda uvođene spadaju u red ciljanih sankcija. One su različite u pogledu „meta“ – to su sada pripadnici političkih elita, biznis zajednica i političkih i medijskih zajednica sa njima povezanih. Takve su i one koje su usledile nakon 1995. godine.

Tada dolazi do suspenzije sankcija UN-a, godinu dana kasnije i do ukidanja, ali i do uvođena američkih specijalnih listi, odnosno sankcija koje ne gađaju čitavo društvo, već pojedince i kompanije. Ipak, praćene su bile opštijim kategorijama poput „spoljnog zida sankcija“ koji se odnosio na neprimanje Savezne Republike Jugoslavije u međunarodne organizacije i zabrane investicija koja je uvedena 1998. godine. Došle su u kontekstu događanja na Kosovu, ukazuje Krstić.

„U drugoj polovini devedesetih američke sankcije su ostale na snazi i tada su postojale specijalne liste – kome je zabranjen ulazak u SAD, dakle zabrana izdavanja vize, čija se imovina zamrzava kao i liste određenih kompanija s kojima je zabranjeno trgovati. U to vreme se to odnosilo na društvene kompanije i privatne kompanije povezane s vlastima u Beogradu.

Pored toga postojale su i zabrana investicija, zabrana uvoza i izvoza oružja, kao i „spoljni zid sankcija“, koji se odnosio na to da se SRJ ne prima u članstvo međunarodnih organizacija i da joj se ne dodeljuje ekonomska pomoć dok se ne reše određena pitanja“, podseća naš sagovornik.

„Spoljni zid“ nije „pao“ sve do 2001. godine. Tada dolazi do postepenog ukidanja ekonomskih sankcija prvo SRJ, kasnije SCG, navodi Krstić koji kaže da je taj proces trajao nekoliko godina. Odnosno dok nije omogućen uvoz i izvoz oružja sa Sjedinjenim Državama i dok nije usledilo vraćanje na opštu šemu preferencijala i puštanje u članstvo međunarodnih organizacija. To predstavlja okončanje sankcija nasleđenih iz devedesetih, ukazuje docent FPN-a.

Sa tim dolazi do uvođenja novog mehanizma za sankcionisanje – ovoga puta isključivo pojedinaca i eventualno nekih poslovnih, medijskih i političkih zajednica koje su sa tim pojedincima povezane, navodi.

Naš sagovornik objašnjava da je Bušov ukaz došao u kontekstu sukoba u Makedoniji, kada su pripadnici „Oslobodilačke nacionalne armije“ koja je okupljala Albance, napale snage bezbednosti Makedonije.

„Ideja je bila da se time što se pojedincima uvedu sankcije, u smislu zamrzavanja imovine, zabrane ulaska u SAD, ti pojedinci etiketiraju kao „otpadnici“ i da se na njih izvrši pritisak da promene svoje ponašanje.

Smatralo se u tom trenutku da sama reč Amerike da je neko otpadnik i sankcionisanje pojedinca na tom nivou može da ima efekta. To je ipak 2001. godina i vreme dodatnog zamaha demokratizacije nakon Hrvatske i Srbije i opšte orijentisanosti čitavog regiona ka Zapadu. Sankcije jesu imale taj materijalni karakter, ali pre svega je značaj bio na simboličkom. Veliki deo takvog sankcionisanje se svodio na singaliziranje, pre na materijalno gađanje“, objašnjava Krstić.

Nakon što je Bajden 2021. godine dopunio Bušov akt na listi su se našli i potpredsednik Srpske liste Milan Radoičić, koji je povezivan s ubistvom Olivera Ivanovića, trogovaca oružjem Slobodan Tešić, dugogodišnji funkcioner Republike Srpke Milorad Dodik, bivši makedonski premijer Nikola Gruevski, pa i Alternativna Televizija (ATV) iz Banja Luke.

Ovaj potez predsednika Bajdena u sklopu je njegove strategije nacionalne bezbednosti, po kojoj je korupcija jedna od ključnih pretnji po nacionalnu bezbednost SAD.

„Akt je modifikovan i svi koji su na Zapadnom Balkanu označeni kao ključni korupcionaški lideri postoji mogućnost da budu etiketirani, jer se smatra da korupcionaške šeme siromaše narod, smanjuju nivo demokratije i otvaraju mogućnost za involviranje trećih aktera na ovim prostorima, pre svega Rusije“, objašnjava Krstić.

Ova lista, na kojoj se sada nalazi i Vulin, nema veze sa onom iz devedesetih godina. Pogađa one koji sarađuju sa SAD, pa im se ime na njoj nađe, ali ne preterano one koji saradnju s Amerikom nemaju, navodi naš sagovornik. Ovaj akt je krajem juna ove godine Bajden produžio, s obzirom da je on na nivou predsedničke direktive i da se mora produžavati na određeno vreme.

Predlog jednog zakona prošle godine išao je u pravcu kodifikovanja ovih sankcija, čime bi one sa nivoa predsedničke direktive bile izdignute na nivo zakona. Time bi predsednik izgubio mogućnost da ih ukine kad on odluči, podseća.

„Prošle godine u avgustu predložen je i predlog Zakona o demokratizaciji i stabilnosti koji je trebalo da kodifikuje sankcione mehanizme, uz stavke o ekonomskoj pomoći, i da ih stavi na nivo zakona, a ne predsedničke direktive, koju predsednik kad odluči može da ukine.

Predsednik bi i dalje imao šansu da nekog stavlja ili povlači sa  liste, ali bi procedura bila malo složenija. Kodifikvoanje je učinjeno 2017. sa sankcijama prema Rusiji, kada su izglasane kao zakon dvopartijskom većinom u Kongresu“, objašnjava Krstić.