Srpska narodna obnova prva je nacionalna stranka nastala nakon pada komunizma u Srbiji: Jedan od osnivača je i otac premijera Miloša Vučevića

Srpska narodna obnova je jedna od četiri stranke koje su formirale višepartizam 1990. godine. Tu su i – Narodna radikalna stranka NRS, čiji je predsednik bio advokat Veljko Guberina, Demokratska stranka, predsednik Dragoljub Mićunović, a četvrta partija bila je Socijalistička partija Srbije (SPS) sa Slobodanom Miloševićem kao predsednikom. I ta partija nastala je ujedinjenjem Komunističke partije SKS i Socijalističkog saveza radnog naroda SSRN.

„Srpska narodna obnova (SNO) osnovana je na Badnje veče, 6. januara 1990. u Novoj Pazovi. Toga dana je Društvo SAVA, koje je prva politička organizacija, registrovana mimo Socijalističkog saveza, preraslo u političku stranku Srpsku narodnu obnovu“, kaže za Danas Mirko Jović, prvi predsednik SNO.

 * Među osnivačima SNO i otac Miloša Vučevića, Zoran

Osnivači SNO su bili dotadašnji članovi Društva SAVA: prof. Milica Grković i advokat Zoran Vučević (otac Miloša Vučevića, sadašnjeg premijera Srbije) iz Novog Sada, književnik Antonije Đurić, arhitekta Ilija Ika Gligorijević, advokat Aleksandar Spasić, slikar Milić od Mačve, prof. Bogoslovskog fakulteta Atanasije Jevtić (kasniji Vladika SPC), predsednik starih Solunskih ratnika.

Među osnivačima su bili i prota Žarko Gavrilović, profesori Milorad Jeftić i Radomir Smiljanić, akademik Radovan Samardžić, Živojin Kiro Radović iz Budve, Milorad Bastaja iz Pančeva, braća Miloš i Milimir Đuričić, Srbislav Knežević iz Nove Pazove, Rada i Miša Janković iz Kovina, Mile Pavlović iz Loznice.

Osnivači su Vuk i Danica Drašković, Goran Bošković (brat Danice Drašković) i Aleksandar Čotrić, svi iz Beograda. Osnivačkoj skupštini u Novoj Pazovi prisustvovalo je više od hiljadu prisutnih članova SAVE.

Ime stranci dao je sam Mirko Jović, jer ga je ono asociralo na SNOdbranu koja je organizovala srpsku političku emigraciju.

* Drašković, nakon napuštanja SNO, tvrdio da je tu stranku formirala policija

Zbog upornih pokušaja da promeni stranački program, insistirajući na očuvanju Jugoslavije, kao i pokušaja promene imena, odnosno faktičkog gašenja stranke, Vuk Drašković je 9. marta 1990. godine isključen iz SNO. Zajedno sa Vukom stranku su napustili i njegova supruga Danica, Aleksandar Čotrić i Goran Bošković, mlađi brat Danice Drašković.

Oni su ubrzo, 14. marta 1990. godine, uz Milana Komnenića i mnoge druge formirali otcepljeno krilo koje se ujedinilo sa Srpskim slobodarskim pokretom Vojislava Šešelja, iz čega je nastao Srpski pokret obnove.

Drašković je nakon napuštanja SNO tvrdio da je to bila jedna epizoda koje se ne bi želeo da se seća. Navodio je da su ga kao pisca pozvali 6. januara 1990. godine na osnivačku skupštinu, gde je zajedno sa još nekim ljudima održao govor. Budući da sa tim ljudima, kako je tvrdio, od kojih takoreći niko nije imao ni fakultetsku spremu, nije imao šta da traži pa je napustio SNO.

Šešelj i Drašković su kasnije tvrdili i da je SNO formirala policija, a ta stranka 1992. godine imala je 30.000 registrovanih članova, sa dobro organizovanom stranačkom infrastrukturom i u Srbiji i u Crnoj Gori. SNO je, kako su pisali mediji u to vreme bila suvlasnik nekoliko poduzeća odakle se najviše finansirala.

* Funkcioneri SNO na početku višestranačja privođeni i hapšeni

Funkcioneri SNO su u prvih deset meseci 1990. godine više od 500 puta su privođeni i hapšeni, ometani su i zabranjivanji njihovi skupovi i promocije. Najdrastičniji primer je pravi linč koji su komunisti organizovali u maju 1990. u Vrbasu.

SNO je na Đurđevdan 1990. obeležila krsnu slavu i đurđevdanski uranak na Oplencu kraj Topole.

To je bio prvi uranak posle Drugog svetskog rata u Karađorđevoj Topoli i u crkvi Svetog Đorđa na Oplencu u kojoj su sahranjeni Crni Đorđe i njegovi potomci.

Stranka je učestvovala na većini izbora koji su održani do 1996. godine, kada je faktički prestala da postoji, integrišući se u SDS srpskih zemalja,čiji je predsednik bio Radovan Karadžić.

Srpska Narodna Obnova je najveću snagu pokazala na ponovljenim izborima u decembru 1992.godine.

Pored komunističke partije i SRS, SNO je jedina učestvovala na svim izborima u Srbiji, Crnoj Gori i saveznom nivou u SRJ. Osvojila je 3,8 odsto glasova, ali rezultat je bio značajno bolji. Postojale su ozbiljne indicije da su glasovi SNO dodeljeni Šešeljevim radikalima.

* SNO dovođen u vezu sa paravojnim formacijama Dušan Silni i Beli orlovi, Dragoslava Bokana

Izbijanjem rata 1991. na prostoru Hrvatske i 1992. na prostoru Bosne i Hercegovine, SNO je držeći se svojih neodustajnih programskih ciljeva prilično usporila svoj razvoj. Većinu svojih kapaciteta, stranka je angažovala za pomoć Srbima koji su se na prostoru bivših jugoslovenskih republika borili za opstanak i uspostavljanje svojih nacionalnih institucija.

Posebnu pažnju posvećivala je zbrinjavanju i pomoći izbeglicama. Takođe organizovala je i dobrovoljce koji su se borili i učestvovali u formiranju Srpske vojske Krajine i Srpske voske u Republici Srpskoj.

Srpska narodna obnova povezivana je sa Belim orlovima Dragoslava Bokana, koji su, kako su mediji svojevremeno pisali, činili militantno krilo te stranke, ali i sa paramilitarnom formacijom Dušan Silni, čijim pripadnicima se sudilo za zločin, počinjen u selu Lovas.

Oktobra ove godine navršiće se 33. godine, od zločina koji je počinjen u selu Lovas (Republika Hrvatska), kada su pripadnici srpskih snaga naterali oko 50 civila da koračaju kroz minsko polje, usled čega je stradalo 20, a ranjeno 14 osoba.

Na putu do minskog polja, ubijen je jedan civil. U periodu od 10. oktobra, kada je Jugoslovenska narodna armija zauzela Lovas, do 18. oktobra 1991. godine, u tom selu ubijeno je ukupno 70 civila.

Za zločin na minskom polju do danas je izrečena jedna pravnosnažna presuda, kojom su tri pripadnika JNA i tri pripadnika dobrovoljačkog odreda „Dušan Silni“ osuđeni za nečovečno postupanje prema civilima koje su koristili kao živi štit. Petorici optuženih izrečena je kazna zatvora ispod zakonskog minimuma od pet godina, a jedan je osuđen na šest godina zatvora. U presudi Apelacionog suda ne navodi se da su na minskom polju smrtno stradali i ranjeni civili, kao ni njihov broj.

Mirko Jović, nekadašnji predsednik SNO odbacuje bilo kakvu povezanost sa počinjenim zločinima.

„Ni jedan od sudova za ratne zločine u Hagu, Zagrebu i Beogradu nisu podigli ni jednu optužnicu, a kamoli doneli osuđujuću presudu protiv mene, ili bilo kog člana Srpske narodne obnove, ili dobrovoljaca Dušana Silnog. Ja sam prošao zvaničnu istragu Haškog tribunala, a neki od dobrovoljaca istragu Suda za ratne zločine u Beogradu“, kaže Jović za Danas.

Navodi da smutnje kroz medije o tome da je „paravojna formacija Dušan Silni“ povezana sa zločinima koji su se desili u Lovasu posejao je general Aleksandar Vasiljević.

„Pokušao je da prikrije svoje propuste i propuste njegovih podređenih i saradnika na terenu. Međutim posle višegodišnjih istraga tužilaštava u Hagu, Zagrebu i Beogradu, podignuta je optužnica protiv dvanaest lica (četiri JNA, četiri lokalna TO i policija i četiri dobrovoljca od koji ni jedan nije iz članstva SNO). U optužnici koju je podigao tužilac Vukčević, u Beogradu zapisano je i to: …Da ne postoji ni jedan dokaz da je Dušan Silni paravojna, ili paramilitarna jedinica“, objašnjava Jović.

On priznaje da su dobrovoljci SNO učestvovali u ratnim dejstvima na osnovu prava iz tadašnjeg Ustava SFRJ, odnosno na osnovu zakona o teritorijalnoj odbrani.

„Isključivo su delovali kroz zakonsku i postojeću Teritorijalnu odbranu, bez samostalne komande i strukture“, objašnjava nekadašnji predsednik SNO.

Jović odbacuje i bilo kakvu vezu SNO sa dobrovoljačkom grupacijom Beli Orlovi, Dragoslava Bokana.

Napominje da je Bokan, bio Generalni sekretar i predsednik omladine SNO “ Beli orlovi“ i urednik stranačkog časopisa „NAŠE IDEJE“, ali da stranku napustio i osnovao politički pokret Srpski otadžbinski savez SOS i dobrovoljačku grupaciju Beli orlovi. Ona, kako kaže nije imala nikakvu vezu sa omladinom SNO koja je bila klasični klub mladih.

* SNO 1997. godine postaje deo SDSS, čiji je član bio i otac Aleksandra Vučića

Srpska narodna obnova 1996. godine učestvovala je u pregovorima o objedinjavanju nacionalno demokratskih stranaka, pokreta i pojedinaca u Srpsku demokratsku stranku Srpskih zemalja.

U razgovorima o tom velikom ujedinjenju učestvovali su Vojislav Koštunica DSS, Kosta Čavoški SLS, Slobodan Rakitić Zajedno za Srbiju, SDS u Srbiji Velimir Branković.

„SNO je na svojoj Skupštini 1997. donela odluku da se integriše u Srpsku demokratsku stranku Srpskih Zemalja na čelu sa Radovanom Karadžićem. Stranka nije ugašena, već se kompletno ugradila u tu novu stranku. U tadašnji SDS su se uključili: Gojko Đogo, Dragoljub Kojčić, Jovo Drobnjak, Anđelko Vučić (otac Aleksandra Vučića). A SNO je od tada, pa sve do danas nastavila da deluje kao udruženje građana „Srpska narodna odbrana“, pojašnjava Jović.

Jović ističe da je u ime SDSS pregovarao sa Zoranom Đinđićem oko priključivanja te stranke Savezu za promene, koji je i doneo potvrdnu odluku.

„Međutim, tadašnji predsednik SDSS, Dragoljub Kojčić nije hteo da sprovede odluku Glavnog odbora SDSS. Zato su članovi SNO odlučili da napuste SDSS i širom Srbije pomognu delovanje Saveza za promene, a kasnije demokratske opozicije Srbije. Podrška je bila pre svega Zoranu Đinđiću i odvijala se isključivo preko saradnje sa njim i DS. Ta saradnja je nastavljena sve do marta 2003. godine kada je Đinđić ubijen u političkom atentatu. Zoran je nudio da mi svi kolektivno pristupimo DS-u, ali se to nije desilo“, objašnjava Jović.

  *Jović u međuvremenu promenio nekoliko stranaka, pa napustio  i POKS

Prvi i jedini predsednik Srpske narodne obnove, nakon gašenja stranke podržavao je delovanje i učešće na izborima Nove Srbije, DSS, POKS kao i delovanje novih političkih pokreta Dveri i Nikad granica. Udruženje SNO pre dve godine pristupilo je koaliciji Nada, podržavajući kandidaturu Miloša Jovanovića za predsednika Srbije.

Jović je u međuvremenu postao član i funkcioner POKS-a, ali je tu stranku napustio decembra 2023. zbog neslaganja sa strategijom delovanja i razvoja te stranke.

Nekadašnja članica Srpske narodne obnove Milica Bisić, tada mlada i talentovana ekonomistkinja, posle gašenja SNO zauzimala je bitne stručne funkcije u Poreskoj upravi. U jednom trenutku proglašena je za najboljeg direktora Finansijske policije u Evropi.

Gradonačelnik Čajetine Milan Stamatović kao mlad bio je član Društva SAVA i SNO. Kasnije je bio u DSS, a danas je predsednik Zdrave Srbije i šesti put je izabran za predsednika opštine Čajetina.

Bratislav Petković, vlasnik poslastičarnice Petković i Muzeja starih automobila, posle gašenja SNO delovao je kroz Srpsku radikalnu straku, a potom i kroz Srpsku naprednu stranku, zahvaljujući kojoj je i bio biran za ministra kulture. Petković je umro 2021. godine.

Profesor Dušan Glišović je nakon SNO, bio član Demokratske stranke, a Milan Matić Šljapa nakon gašenja SNO, prešao je u Novu Srbiju i bio predsednik opštine Mionica. Umro je 2013. godine.