Potencijalna rešenja kosovskog pitanja: Istočna Belgija kao mogući model za ZSO?

U članku koji prenosimo, Demostat predstavlja kako je uređena autonomija po takozvanom belgijskom modelu, odnosno kako izgleda Zajednica nemačkog govornog područja u Belgiji.

Kada se u kontekstu kosovskog pitanja govori o takozvanom belgijskom modelu, zapravo je uzor Zajednica nemačkog govornog područja, koja se od 2017. godine predstavlja pod imenom „Ostbelgien“ – Istočna Belgija.

Zajednica nemačkog govornog područja nalazi se na istoku Belgije, sastavni je deo Valonije, a teritorija se graniči sa Nemačkom, Holandijom i Luksemburgom. Obuhvata površinu od 854 kilometara kvadratnih na kojoj živi oko 77.000 ljudi. Nemački se koristi kao primarni jezik među građanima, kao i zvanično u institucijama, školama i na sudu.

Zajednica nemačkog govornog područja obuhvata devet opština, ima svoju skupštinu, vladu i zastavu. Nadležnosti o kojima odlučuje odnose se na zdravstvenu i socijalnu zaštitu, obrazovanje, kulturu i kulturno nasleđe, stručno osposobljavanje, zapošljavanje, medije, turizam, sport, lokalnu politiku, kao i finansije. Zahvaljujući visoko decentralizovanom političkom sistemu Belgije, Ostbelgien ima i mogućnost da stavi veto na međunarodne ugovore, uključujući i trgovinske sporazume EU.

Parlament ima 25 članova, a jedan od njih je predstavnik zajednice u saveznom belgijskom Senatu. Poslanici u belgijskom parlamentu biraju se direktno. Vlada Zajednice nemačkog govornog područja sastoji se od ministra-predsednika i još tri ministra.

U Zajednici nemačkog govornog područja, stanovništvo je uglavnom rimokatoličko, a postoji i mala protestantska zajednica. Građani imaju bliske veze sa nemačkim kulturnim područjem preko medija i svakodnevnih prekograničnih kontakata.

Istorija regiona je bila veoma turbulentna, posebno u periodu posle Prvog svetskog rata. Naime, teritorija Istočne Belgije pripadala je Nemačkoj do Prvog svetskog rata. Od 1920. do 1945. godine stanovništvo je bilo prinuđeno da tri puta promeni nacionalnost i domovinu. Prvi put je Versajskim ugovorom teritorija pripala Belgiji. Potom je u doba Hitlera region pripojen nacističkoj Nemačkoj. Treći put, kada je posle Drugog svetskog rata Belgija povratila teritoriju.

Meštani, međutim, sebe nazivaju poslednjim Belgijancima, ogromna većina je probelgijski orijentisana i veoma lojalna državi. „Mi smo poslednji koji su postali Belgijanci (posle Versajskog ugovora, 1920.) i poslednji koji se osećaju Belgijancima.” Građani Istočne Belgije kažu da ne žele da budu ništa drugo do onog što jesu, građani Istočne Belgije – ne žele da budu deo Nemačke, Luksemburga, pa čak ni Valonije (kojoj po jurisdikciji pripadaju).

Istorijski osvrt 

Belgija je postala nezavisna država 1830. godine. Između 1970. i 1993. država je evoluirala u federalnu strukturu. To se dogodilo kroz šest državnih reformi. Kao rezultat, prvi član belgijskog Ustava danas glasi: „Belgija je savezna država, sastavljena od zajednica i regiona.“

Do preraspodele moći došlo je na dve linije. Prva se odnosi na jezik i, u širem smislu, na sve što je u vezi sa kulturom. Rezultat je bilo stvaranje tri zajednica. Koncept „zajednice” se odnosi na to da ljude povezuje njihov jezik i kultura. Belgija ima tri zvanična jezika: holandski, francuski i nemački i tri zajednice: Flamansku zajednicu, Francusku zajednicu i Zajednicu nemačkog govornog područja.

Druga linija državne reforme je istorijski inspirisana ekonomskim interesima. Regioni su težili većoj ekonomskoj autonomiji, a rezultat je bio uspostavljanje tri regiona: Flamanski region, Region glavnog grada Brisela i Valonski region. U određenoj meri, regioni se mogu porediti sa američkim saveznim državama.

Država je dalje podeljena na 10 provincija i 581 opštinu.

Savezna država zadržava značajna ovlašćenja, na primer u oblasti spoljnih poslova, nacionalne odbrane, pravosuđa, finansija, socijalne sigurnosti, važnih delova nacionalnog zdravstva i unutrašnjih poslova… Međutim, zajednice i regioni takođe imaju moć da uspostavljaju i održavaju spoljne odnose.

Područje nemačkog jezika stvoreno je novim zakonima o upotrebi jezika u administrativnim poslovima donetim 1962-1963. Time je obeležena teritorija kasnije Zajednice nemačkog govornog područja. Uvođenje teritorijalnog principa u zakonodavstvo postaje kamen temeljac federalizacije države.

Tokom prve državne reforme od 1968. do 1971. godine, postale su očigledne konture političke nezavisnosti. Tadašnja takozvana nemačka kulturna zajednica dobija savete. Ovo je preteča današnjeg parlamenta Zajednice nemačkog govornog područja.

Druga velika državna reforma iz 1980-1983 značajno je unapredila zajednicu nemačkog govornog područja: novi ustavni član predviđa da se zajednici daju dekretska ovlašćenja u kulturnim i ličnim pitanjima, kao i u odnosima među zajednicama i međunarodnim odnosima. Pored toga, određeno je da će ubuduće cmoći da vrši regionalna ovlašćenja, u dogovoru sa Valonskom regijom.

Trećom državnom reformom 1988-1990, preneta su ovlašćenja u oblasti obrazovanja. Finansijska izdavanja savezne države su se utrostručila.

Četvrta državna reforma 1993-1994 uvela je dva ravnopravna doma u belgijski parlamentarni sistem, tako da Predstavnički dom prvenstveno obavlja uobičajene parlamentarne poslove (donošenje zakona i budžeta, kontrola savezne vlade), a Senat služi kao forum i mesto susreta država članica Belgije. Od izbora 1995. Savet zajednice nemačkog govornog područja uputio je jednog člana u Senat.

Autonomija Zajednice nemačkog govornog područja dodatno je proširena tokom ovog perioda: proširena su ovlašćenja u oblasti rada centara za socijalni rad, prilagođen sistem finansiranja, formirana izborna jedinica za evropske izbore, a zajednica je dobila i regionalna ovlašćenja u zaštiti spomenika i predela. Od 1997. Savet zajednice nemačkog govornog područja uredbom reguliše upotrebu jezika u obrazovanju, dok od 2005. godine zajednica vrši nadzor i finansiranje opština.

Nakon šeste državne reforme iz 2014. godine, Zajednica nemačkog govornog područja uživa ustavnu autonomiju kao i druge zajednice. To joj omogućava da odredi osnovna pravila za organizaciju parlamenta i same vlade. Zajednica je dobila čitav niz novih odgovornosti, posebno u oblastima socijalnih pitanja, zdravstva i pravosuđa.

Važan detalj je i da je Zajednica nemačkog govornog područja, u okviru svojih nadležnosti, ovlašćena i da sklapa međunarodne sporazume i ugovore.

Na kraju, treba napomenuti da je svaka autonomija izraz konkretnih društvenih prilika i ne može se preslikati na drugu teritoriju u nekom drugom društveno-političkom kontekstu. Jezgro autonomije je činjenica da jedan uži deo teritorije neke države raspolaže zakonodavnom vlašću i samostalnim delokrugom nadležnosti, koje ona svojim aktima uređuje bez upliva centralne vlasti, a sve drugo je odraz specifičnosti.