Prvi briselski sporazum 11 godina posle: Početak novog poglavlja na koji se još čeka

Mnogo je vode od tada proteklo Ibrom, a sporazum od koga se očekivalo da donese trajan mir i koji su međunarodni zvaničnici u to vreme nazivali važnim, čak i istorijskim iskorakom, danas je u totalnoj hibernaciji, dok je srpski narod na Kosovu u nikada težoj situaciji, piše Kosovo Online.

Iako je srpska strana relativno brzo ispunila tačke koje su bile njena obaveza i koje su iz ugla Srba na Kosovu bile poprilično bolni ustupci: da se sva policija na severu Kosova integriše u okvir Kosovske policije, da sudske vlasti funkcionišu u okviru pravnog sistema Kosova, kao i da se opštinski izbori u severnim opštinama 2013. godine organizuju uz posredovanje Oebsa u skladu sa kosovskim zakonom, Priština do danas nije ispunila jedinu obavezu iz ovog dokumenta, od ključnog značaja za Srbe, da formira Zajednicu srpskih opština. Ni traga od odlučnosti i hrabrosti koje je pominjala Ešton.

Bez ZSO, i nakon što su Srbi zaposleni u kosovskim institucijama u novembru 2022. godine u znak revolta zbog politike Prištine prema njihovim kolegama i sunarodnicima napustili institucije, može se reći da je sve praktično vraćeno na početak.

Menjali su se u ovih 11 godina evropski posrednici u dijalogu (Ketrin Ešton, Federika Mogerini, Miroslav Lajčak) i kosovski premijeri (Hašim Tači, Isa Mustafa, Ramuš Haradinaj, Avudlah Hoti, Aljbin Kurti), a na pitanje koje odgovoran zbog čega 2024. godine i dalje nema ZSO, možda bi odgovor bio: svi oni zajedno.

Od početka je bilo jasno da kosovske vlasti na sve načine traže izgovore zbog čega ne mogu da formiraju Zajednicu, kao i da evropski posrednici ne mogu, ne žele ili neće da ih na to primoraju, uprkos tome što je osnivanje ZSO postala međunarodna obaveza Kosova čim je kosovski parlament ratifikovao Briselski sporazum. Nije da to EU ne zna, čak Prištinu na to povremeno uzgred i podseti. I uvek bude veliko ništa.

Ono što je ZSO “spotaklo” na samom početku bio je potez predsednice Kosova Atifete Jahjage koja je u oktobru 2015. godine zatražila od Ustavnog suda ocenu ustavnosti sporazuma o formiranju Zajednice srpskih opština. Do odluke suda, tražila je da se sporazum iz Brisela o ZSO suspenduje, što je u Beogradu protumačeno kao manevar kojim Priština kupuje vreme.

Ustavni sud je doneo presudu 23. decembra 2015. godine, u kojoj je rekao da principi koji se odnose na ZSO, a koji su dogovoreni u Briselu, „nisu u potpunosti uskladeni sa duhom Ustava“, uz obrazloženje da se misli na odredbe koje se tiču jednakosti pred zakonom, kao i prava zajednica i njihovih pripadnika.

U istoj presudi, međutim, kaže se i „da će Zajednica opština sa srpskom većinom biti uspostavljena kao što je predviđeno Prvim sporazumom, ratifikovanim od strane Skupštine Republike Kosovo i proglašenim od strane predsednice Republike Kosovo“. Ova odluka Ustavnog suda obavezujuća je i za aktuelnu i za svaku buduću vlast na Kosovu.

U ZSO, kako je planirano, treba da uđe deset opština: Leposavić, Zvečan, Severna Mitrovica, Zubin Potok, Parteš, Ranilug, Novo Brdo, Gračanica, Štrpce i Klokot.

Iako je prema dogovorima iz Brisela za izradu nacrta statuta ZSO bio zadužen Upravljački tim, sastavljen od predstavnika Srba sa Kosova, koji je taj zadatak obavio i svoj nacrt predstavio 2. maja prošle godine u Briselu, taj dokument je premijer Kosova Aljbin Kurti odbio, a kao novi predlagač nacrta Statuta nametnula se u oktobru prošle godine „velika petorka“ predstavljajući svoj dokument na sastancima u Prištini i u Beogradu. On je u međuvremenu postao “evropski” nacrt koji javnosti još nije predstavljen.

Šta piše u 15 tačaka Prvog briselskog sporazma?

Prva glasi: “Postojaće Zajednica opština u kojima Srbi čine većinsko stanovništvo na Kosovu. Članstvo će biti otvoreno za svaku drugu opštinu pod uslovom da su članice saglasne“.

Sporazum dalje predviđa da će ZSO imati predsednika, potpredsednika, Skupštinu, Veće.., pun nadzor nad oblastima ekonomskog razvoja, obrazovanja, zdravstva, urbanizma i ruralnog razvoja.

Tačka 9. ovog dokumenta detaljno definiše organizaciju policije u četiri opštine na severu Kosova.

“Postojaće regionalni komandir policije za četiri opštine na severu u kojima Srbi čine većinsko stanovništvo (Severna Mitrovica, Zvečan, Zubin Potok i Leposavić). Komandir ovog regiona biće kosovski Srbin koga imenuje Ministarstvo unutrašnjih poslova sa spiska koji dostavljaju četiri gradonačelnika u ime Zajednice/Asocijacije. Sastav KP na severu će odražavati etnički sastav stanovništva ove četiri opštine. (Postojaće još jedan regionalni komandir policije za opštine Južna Mitrovica, Srbica i Vučitrn). Regionalni komandir četiri severne opštine sarađivaće sa drugim regionalnim komandirima”, kaže se u sporazumu.

“Sudske vlasti biće integrisane i funkcionisaće u okviru pravnog sistema Kosova. Apelacioni sud u Prištini će formirati veće koje će biti većinski sastavljeno od sudija iz redova kosovskih Srba i postupati u vezi sa svim opštinama sa većinskim srpskim stanovništvom. Odeljenje Apelacionog suda, koga čine administrativno osoblje i sudije, imaće stalno sedište u Severnoj Mitrovici (Okružni sud u Mitrovici). Većinu svakog veća pomenutog Odeljenja će činiti sudije iz redova kosovskih Srba. U sudskim većima će zasedati odgovarajuće sudije, u zavisnosti od prirode datog predmeta”, navedeno je u tački 10.

U tačkama 13. i 14. ističe se da će dve strane intenzivirati razgovore o energetici i telekomunikacijama i okončati ih do 15. juna 2013. i da je dogovoreno da nijedna strana neće blokirati, niti podsticati druge da blokiraju, napredak druge strane na njenom putu ka EU.