Atina: Tajanstvena Kula vetrova

Ova antička sahat-kula od čuvenog belog mermera sa obližnje planine Penteli, nedavno je otvorena za javnost posle gotovo 200 godina rada Atinskog arheološkog društva na njenoj kompletnoj konzervaciji i restauraciji. Deo Rimske agore, koji se danas nalazi u starom jezgru grada između boemske Plake i Monastirakija, Kula vetrova jedan je od najfascinantnijih antičkih spomenika u Atini, jer je zapravo kombinacija sunčanog sata, klepsidre – vodenog sata, vetrokaza, a po mnogima i planetarijuma, čiji je mehanizam pratio kretanje Sunca, Meseca i pet sa Zemlje vidljivih planeta.

Pretpostavlja se da je podignuta u drugoj polovini 1. veka pre Hrista. U antičkim spisima prvi put se pominje 37. godine pre Hrista u delima rimskog naučnika Marka Terencija Varona, a detaljno je opisana u čuvenom traktatu „Deset knjiga o arhitekturi“ koji je Marku Vitruviju, rimskom piscu, arhitekti i vojnom inženjeru Julija Cezara i Oktavijana Avgusta doneo „titulu“ prvog teoretičara arhitekture u istoriji.

„Neki smatraju da postoje samo četiri vetra… Ali su oni koji su to podrobnije ispitali rekli su da ih ima osam. Pre svih, Adronik iz Kira, koji je, da bi to i pokazao, u Atini sagradio jednu mermernu oktogonalnu kulu i na svakoj strani osmougla urezao reljefe od kojih svaki predstavlja po jedan vetar, tako da svaki reljef bude okrenut ka onoj tački odakle taj vetar duva. A na vrh te kule postavio je mermernu kupu i na njoj bronzanog Tritona kako u desnoj ruci drži prut. A to je tako bilo izvedeno da ga vetar, kako duva, okreće pa se on zaustavlja uvek licem okrenut ka tom vetru i upravlja prut iznad predstave vetra koji duva, pa ga tako i pokazuje“, navodi Viruvije pišući o arhitektama koje su istraživale uticaj vetra na urbanizam.

Ovo arhitektonsko i naučno čudo starogrčkog astronoma Andronika iz Kira, mešavina je dorskog i korintskog stila, visoko je 12,3 metra, a dužina oktogonalnih spojnih zidova kule iznosi 3.2 metra. Ima tri nivoa, a na frizu na vrhu kule u plitkom reljefu prikazano je osam grčkih bogova vetra: Borej, Kekija, Eur, Apeliot, Not, Liva, Zefir i Skiron. Ispod njih su bili sunčani satovi, a unutra klepsidra koju je pokretala voda sa Akropolja. Pretpostavlja se da je još u rimsko vreme ostala bez Tritona i hidrauličnog mehanizma.

U doba ranog hrišćanstva Kula vetrova korišćena je kao krstionica, a tokom srednjeg veka bio je glas da je bila Sokratova tamnica, dok je turski putopisac Evlija Čelebija tvrdio da je njoj sahranjen kralj Filip Makedonski. Jedno vreme tu je bila tekija mevlevija – sufitskog derviškog reda, čiji je osnivač persijski pesnik i filozof Mevlana DŽalaludin Rumi. Posle oslobođenja Atine od Turaka, Kula vetrova postala je briga arheologa, a po uzorima na nju kasnije su sagrađene: Opservatorija u Oksfordu, kule u Livornu i Sevastopolju, mauzolej jednog od osnivača Grčke nacionalne biblioteke Panagija Valijanosa na londonskom groblju Zapadni Norvud.