Austrija: Zaboravljene slike iz Ašaha

Za elektronsko izdanje ovog kapitalnog dela, nastalog na osnovu arhivske građe vojnog arhiva koje je 2019. nagrađeno Specijalnim priznanjem Sajma knjiga, bili su dovoljni ime i prezime da saznamo da moj pradeda život završio u austrougarskom logoru Ašah, 1916. na današnji dan.

Više od jednog veka zavaralo nas je to što je potomak poznatog beogradskog hotelijera grčkog porekla, zbog čega smo bezuspešno pretraživali srpska groblja po Makedoniji, Grčkoj i ostatku Mediterana.

Nikome nisu pali na pamet austrijski logori smrti na Dunavu u kojima se zimi, kako su tvrdili preživeli srpski vojnici i civili, hladnoća nije merila termometrom već brojem umrlih zarobljenika.

Kao novinar „Danasa“ od Ministarstva odbrane više od godinu dana nisam dobila saglasnost za razgovor sa autorima Popisa srpskih žrtava u Prvom svetskom ratu, ali kao potomak jedne od njih došla sam zvanično do sačuvanih logornih dokumenata iz kojih sam, zahvaljujući poslovičnoj nemačkoj pedanteriji, saznala i sa koliko je novca moj pradeda stigao u Ašah kad je interniran iz Beograda.

Ovaj logor nalazi se u Gornjoj Austriji, kod istoimenog gradića koji se pominje od 8. veka, Dunavom uzvodno od Linca, a nedaleko od koncentracionog logora Mauthauzen.

Osnovan u leto 1914, a njegov zvanični naziv bio je „Carski i kraljevski logor za ratne zarobljenike Ašah na Dunavu“.

U Prvom svetskom ratu u njemu je stadalo 11 hiljada zarobljenika, od kojih 5.362 Srba. Kao koncentracioni logor korišćen je i u Drugom svetskom ratu.

Prema podacima austrougarskih arhiva, samo od 30. avgusta do 10. novembra 1916. „sa područja Beograda, Kruševca i Kragujevca u logore u unutrašnjosti Monarhije deportovano je 16.577 građana Srbije, od toga 4.399 u Ašah“, poznat po oštroj i vlažnoj klimi dunavskih ritova i šuma.

U logorskim barakama, kako navode istoričari, živelo je od 150 do 250 zarobljenika ispod svakog higijenskog minimuma.

Umirali su uglavnom od hladnoće, bolesti i gladi.

U dokumentima se navodi da je najteža logorska godina bila 1916, kad su gladovali i stražari. Vesti o surovom životu u Ašahu prenosili su retki begunci koji su uspeli da se domognu Švajcarske.

Uprkos teškom životu, srpski zarobljenici u ovom logru povremeno su objavljivali rukopisne novine Puls, čijih se nekoliko brojeva danas čuva u Narodnoj biblioteci Srbije, a austrijski izvori tvrde da su organizovali i pozorište.

Posle Prvog svetskog rata Ašah je zatvoren, a mesto logora obeleženo je spomen-pločom.

Nju su tokom Drugog svetskog rata uništili nacisti, koji su na istom mestu organizovali logor za Jevreje iz Austrije i Nemačke, čiji se grobovi istražuju poslednjih meseci na prostoru Vojnog groblja u Ašahu.

Posle Drugog svetskog rata podignuta je nova spomen-ploča, na kojoj su uklesana 5.362 imena Srba koji su tu sahranjeni.

U Austriji je povodom 100. godišnjice Prvog svetskog rata 2015. objavljena knjiga o Ašahu „Slike zaboravljenog grada“, kao svedočastvo logorske organizacije nekadašnje monarhije.